Velen kennen de bekende foto uit 1944 van het Nederlandse meisje dat, ingeklemd tussen twee schuifdeuren van een goederentrein en met een doek om haar hoofd, naar buiten staart. De trein staat op het punt vanuit Westerbork te vertrekken naar Auschwitz. De foto zou decennialang hét beeld vormen van de Jodenvervolging in Nederland.
Tot 1994. Toen werd ontdekt dat Settela Steinbach, het meisje op de foto, geen Jodin was maar een Rom, een lid van de Roma. Om preciezer te zijn: een Sintezza, een vrouwelijk lid van de grootste Roma-groep in West-Europa, de Sinti.
Die ontdekking zou een belangrijk moment blijken in de erkenning van het leed dat Roma en Sinti is aangedaan. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden naar schatting meer dan 500.000 van hen door de nazi’s vermoord. In Nederland werd Settela Steinbach het gezicht van die slachtpartij die wel ‘de vergeten Holocaust’ wordt genoemd.
Actrice en theatermaker Alisa Cuuna heeft een Roma-achtergrond en wil door middel van de theatermonoloog Lieve Settela meer aandacht genereren voor de tragische geschiedenis van de Sinti en Roma, die nog steeds danig onderbelicht is. Niet in de laatste plaats door de heersende vooroordelen die er heersen.
Om dat verhaal te verbeelden heeft ze niet veel nodig. Af en toe onderbroken door de lyrische tonen uit de saxofoon van Sanne Landvreugd, laat ze de woorden voor zich spreken. Het tempo is hoog, alsof ze geen tijd te verliezen heeft. Daarbij weet ze, door de indringende blikken die ze veelvuldig tot de toeschouwers richt, zich de volle drie kwartier aan je te binden. Een speels dansje en een miniem verkleedpartijtje zorgen daarbij voor wat lucht in het aangrijpende verhaal, dat een extra lading krijgt door de ‘schuldige grond’ waarop het zich afspeelt: de voormalige commandantswoning op het terrein van Kamp Westerbork.
Door middel van een fictieve briefwisseling met Settela, verknoopt ze verhalen over de gruwelijkheden van de concentratiekampen met haar persoonlijke levensverhaal. Qua verschrikkingen natuurlijk onvergelijkbaar, maar de vooroordelen waarmee Cuuna haar hele leven is bejegend hebben er wel voor gezorgd dat ze al sinds haar jeugd worstelt met haar identiteit. Dat intergenerationele oorlogstrauma krijgt in de voorstelling vooral gestalte door een terugkerend mantra dat haar ooit door haar moeder is meegegeven: ‘let goed op, blijf alert maar val niet op.’
Maar zo wil Alisa niet leven. ‘Jij Settela, jij woont in me. Ik neem je mee in mijn reis. Naar de vrijheid, daar waar wij dansen.’ En dansen doet ze. Want had haar vader niet ooit gezegd dat Roma niets te maken hebben met oorlog? ‘Oorlog gaat om grondgebied. Wij hebben de hele wereld.’ Dat bleek een naïeve gedachte. Maar tegelijkertijd een waaruit hoop en optimisme klinkt. Die wereld waarvan Alisa droomt, ligt aan haar voeten, die wil ze betreden. Met Lieve Settela neemt ze daar alvast een voorschot op.
Alisa Cuuna trekt met deze belangrijke voorstelling volgend jaar langs scholen in Nederland. Opdat volgende generaties kennis kunnen nemen van deze vergeten geschiedenis en zíj vrijer kan bewegen in een wereld die zo behept is met vooroordelen. Een wereld waarin ze wel mag opvallen.
