Het is maanden stil geweest in de theaters. Acteurs hadden geen publiek, en het publiek had alleen theaterregistraties op hun beeldschermen. De magie van het live theater, de energie die stroomt tussen speler en publiek, is eindelijk terug. Reden genoeg voor Het Nationale Theater om het seizoen te openen met een liefdesverklaring aan het publiek, onder meer door Romana Vrede. (meer…)
‘U bent niet thuis gebleven.’ Het is een simpel zinnetje, ogenschijnlijk weinig informatief. Het stamt uit een toneelstuk uit 2014 – Liefdesverklaring van Magne van den Berg i.s.m. Nicole Beutler – en zou zo in een taalles voor beginners passen. Maar uitgesproken door actrice Antoinette Jelgersma (64), tijdens de eerste publiekspremière in de Haagse Koninklijke Schouwburg na het noodgedwongen stilleggen van alle voorstellingen, krijgen die vier woorden een enorme lading.
Gelukkig, de toeschouwers, ze zijn er weer! Ze durven naar het theater. Natuurlijk! Op veilige fysieke afstand en volgens geldende voorschriften. Maar ze zijn er. Dus kan het theater weer ademen en hervinden de spelers hun bestaansrecht. ‘U bent voor ons van levensbelang.’ Helemaal waar, zonder publiek geen voorstelling.
En zo krijgen al die schijnbaar eenvoudige zinnetjes uit de korte monoloog van Jelgersma – een compilatie uit de bewerking (Liefdesverklaring (voor altijd)) die Van den Berg in 2018 maakte voor vier oudere acteurs en mimespelers – een ongekende urgentie. ‘Wij zullen spreken’ en ‘Wij zijn bang het niet te kunnen’. Dat typeert een goed en tijdloos toneelstuk: dat het keer op keer een nieuwe lading krijgt onder actuele omstandigheden. Je zou hopen dat deze monoloog dit najaar bij iedere voorstelling als intro wordt uitgesproken. En dan graag zoals Jelgersma dat doet, in de regie van Noël Fischer, met steelse blik en een verheugd soort vrolijkheid. Zonder dat ze het publiek doodknuffelt. De ironie is hoorbaar wanneer ze zegt: ‘U bent een voorbeeldig publiek, u komt niet in opstand.’
Liefdesverklaring is zelf ook weer een schaduwversie van het beroemde toneelstuk Publikumsbeschimpfung (1966) van Peter Handke, waarin hij de toen heersende conventies van het theater ontregelde door het publiek een bulk aan verwijten en beledigingen voor de voeten te werpen. Liefdesverklaring doet het omgekeerde: het laat acteurs hun publiek omhelzen en de daarbij horende ruis accepteren, zoals het oplichten van telefoonschermpjes. Bovendien houden ze ook een ode aan hun rijke ervaring en eeuwige kwetsbaarheid. Niet voor niets vormt een kledingrek met kostuums uit het verleden, op kleur gesorteerd, het enige decorstuk.
Dit keer hangen er jassen en jurken uit het gulle oeuvre van Jelgersma. Ze komt op in knallend rood en ontdoet zich rustig van broek, bloes en hakken. In haar ondergoed oogt ze met haarnetje even menselijk en kwetsbaar als sterk en strijdvaardig. Ze trekt een lip op: ‘Hier vallen we de wereld aan. Niet u.’
Naast Jelgersma speelt actrice Romana Vrede de komende tijd háár versie van Liefdesverklaring. Die zal weer anders klinken. Maar even waar blijft dat wij als luisterende toeschouwers altijd geluidloos terug praten, in onszelf. Van binnen. Let maar eens op wanneer u weer in het theater zit.
Foto: still, Het Nationale Theater
