Marseille Culturele Hoofdstad 2013 presenteert niet alleen tientallen tentoonstellingen, culturele evenementen en voorstellingen in de stad Marseille, het programma vindt plaats in de hele Provence.

In 2013 wordt ook gevierd dat Albert Camus honderd jaar geleden werd geboren. Het werk en leven van de schrijver staat daardoor flink in de schijnwerpers. In Nederland verscheen een nieuwe vertaling van zijn in 1941 verschenen boek De vreemdeling.

Choreografen Emio Greco en Pieter C. Scholten kregen in het kader van beide gebeurtenissen een uitnodiging om een voorstelling te maken in Aix-en-Provence. Niet ver ten noorden van deze stad, in Lourmarin, kocht Camus een huis met het aan de Nobelprijs voor Literatuur verbonden geldbedrag. Slechts drie jaar later werd hij daar begraven, nadat hij door een noodlottig auto-ongeluk was omgekomen.

Aan de vooravond van Camus’ honderdste geboortedag ging l’Étranger van Emio Greco en Pieter C. Scholten in première in het Théâtre du Jeu de Paume. Dat een internationaal, niet-Frans artistiek team zich over deze materie buigt is bijzonder, maar dat de danskunst als startpunt wordt genomen om op dit literaire meesterwerk te reflecteren is uitzonderlijk te noemen.

Voor de moord die hoofdpersoon Meursault in het boek De vreemdeling uit het niets pleegt, kan hij zelf slechts de brandende zon als mogelijke oorzaak aanwijzen. Maar de hoeders van de wet nemen hiermee geen genoegen. Tussen zijn beleving en de verklaring voor zijn gedrag door anderen, ligt een wereld van vooroordelen en misconcepties. Het niet kunnen of willen voldoen aan algemeen geaccepteerde verwachtingen, waarbij onder het onlogische wel degelijk rationele beslissingen schuil gaan, wordt Meursault fataal.

Het ondoorgrondelijke gemoed en gedrag van Meursault lenen zich goed voor een fysieke vertaling. Met zijn taal zet Camus de zintuigen op scherp. Maar l’Étranger van Greco en Scholten is geen pure dansvoorstelling geworden. Het is een interactieve installatie die de impact van de indrukken van Meursault, belichaamd door Emio Greco, invoelbaar maakt.

Van de vloer tot aan de hemel reiken de zwarte wanden waarop zich in een symmetrisch patroon van duizenden lichtgevende stippen, verschillende beelden en bewegingen aftekenen. De zon schijnt fel, de zee golft in grote bewegingen. Door Greco’s bewegingen lichten losse, onsamenhangende letters op. De woordenbrij die hieruit later ontstaat is symbolisch voor het onbegrip van Meursault over de ontwikkeling van de situaties waarin hij verkeert.

Videoprojecties op de achter- en zijwanden schilderen gebeurtenissen en gemoedstoestanden af. Een geprojecteerd portret van Greco’s gelaat vervormt en brokkelt af, tot slechts een beeld van zijn hersenen overblijft.

De choreografen volgen de verhaallijn van het boek trouw, de scènes zijn duidelijk herkenbaar. Achtereenvolgens komen onder meer de dood van Meursaults moeder, de moord, de aanklacht en het proces en de acceptatie van de opgelegde doodstraf voorbij.

‘Aujourd’hui maman est morte’ – stemmen in verschillende talen klinken bij aanvang. Het geluid van tsjirpende krekels, het geblaf van een hond en de aanzwellende sirenes, de geluidscompositie van Pieter C. Scholten vult het verhaal op essentiële elementen aan. Er is ook showy pianomuziek waarop Greco uitgelaten danst. Het vermaak vlak na de begrafenis van zijn moeder zal hem duur komen te staan.

Hoe onverschillig en onbewogen Meursault ook op de buitenwereld overkomt, de blik van een ander heeft een grote invloed op hem. Dat naast Greco verschillende mensen  in de videobeelden worden opgevoerd is dan ook een gouden greep, net als de artistieke keuze voor de interactieve installatie. Nog los van de talloze mogelijkheden die deze biedt om de bewogen strijd van Meursault bloot te leggen, ligt in de vorm zelf al een krachtige vertaalslag van de thematiek.

Emio Greco en Pieter C. Scholten maakten met hun l’Étranger een mooie bewerking van het boek De vreemdeling waarop het Franse publiek tijdens de première zeer enthousiast reageerde.  Weinig eigentijdse choreografen wagen zich aan zo’n letterlijke interpretatie van een literair verhaal. Volgend najaar komt de voorstelling naar Nederland. Voor wie het verhaal niet kent, is de materie in deze vorm waarschijnlijk moeilijker te duiden. Daarbij staat de dynamiek van de voorstelling nog niet helemaal op scherp, waardoor ze ondanks de intrigerende beelden op momenten aan kracht inboet.

Foto: Alwin Poiana