‘Kop uit het zand’, concludeert actrice Juul Vrijdag monter. Met kordate passen loopt ze rond een stapel oud-bruine meubels: restanten van een bejaard leven. In Je kunt mij gerust een geheim vertellen [morgen ben ik het toch weer vergeten] speelt ze dochter Annette die worstelt met het haperende hoofd van haar dementerende moeder Jo. Zojuist heeft ze gehoord dat haar moeder haar laatste ‘diploma’ heeft gekregen: ‘Alzheimer staat in dikke letters boven haar naam. Het enige examen waarbij een vergeten antwoord het hoogste scoort.’

Vanaf dan belandt ze in een complex en emotioneel proces waarbij ze haar moeder stapje voor stapje terug ziet gaan ‘naar haar fabrieksinstelling’. Iedere fase in deze even persoonlijke als voor velen herkenbare dwaaltocht door het doolhof van dementie heeft regisseur Madeleine Matzer in deze zelfgeschreven toneelmonoloog benoemd. Van de ontluisterende desoriëntatie, de schuldopwekkende zorgvraag en het verdriet om het onomkeerbare verlies tot de vrolijk makende ‘dwaaltaal’, de puurheid van ongefilterd gedrag en het spel met hernieuwd contact op intiemer niveau.

In de veertien jaar dat Matzer voor haar eigen moeder zorgde, noteerde ze uitspraken, gedachten en leerpunten. Die vormen de basis voor deze verhelderende, poëtische tekst. De ervaren toneelschrijver Jibbe Willems las op de achtergrond mee. Matzer vermoedt hiermee in een grote behoefte te voorzien: ‘Ik maakte de voorstelling die ik zelf gezien had willen hebben’, zei ze tegen dagblad Trouw. De herkenning, ook bij het premièrepubliek, is dan ook groot; tranen lopen over wangen. Vrijdag speelt geregeld recht op het publiek.

De korte zinnen, waarin Matzer een situatie in een terugkerend ritme van zo’n drie omschrijvingen samenvat, zijn koren op de molen van deze heerlijk nuchter spelende actrice. Zonder overdreven dramatiek raakt zij de kern door emotionele uitspraken als gevoelige knalerwtjes te laten vallen. Bovendien switcht Vrijdag moeiteloos van redderende dochter naar dwalende moeder.

Matzer laat in haar heldere regie genoeg ruimte voor grappige onderonsjes met muzikant Helge Slikker. Op keyboard en gitaar geeft hij de voorstelling geregeld een muzikaal duwtje, bijvoorbeeld met nostalgische liedjes uit een danscafé of indringend rinkelende telefoongeluiden. Onderwijl vinden beiden in de kieren van het gestapelde meubilair toch nog ruimte voor antwoorden op soms pijnlijke vragen en tips voor wie zelf in zo’n situatie zit of dreigt te belanden. Dat zijn er veel, getuige de cijfers (‘volksziekte nummer één’) en de vele ontboezemingen na afloop tijdens het nagesprek.

Matzer Theaterproducties werkt rondom Je kunt mij gerust een geheim vertellen samen met een groot aantal zorg- , welzijns- en ouderenorganisaties en geeft de toeschouwers na afloop het tekstboekje mee, aangevuld met handzame suggesties over wat wel en niet kan werken. ‘Laat je ego thuis aan de kapstok’, is een van die tips die Annette zelf krijgt in de voorstelling, nadat ze haar kop uit het zand heeft getrokken. En dan begint het egoloos balanceren op die wiebelige grens tussen te veel en te weinig overnemen, tussen verontrusten en verwarren en tussen geruststellen en doorduwen. Je kunt mij gerust een geheim vertellen geeft een waardevol steuntje in de rug.

Foto: Karin Jonkers