Behalve de romantische heroïek van Delacroix of het intieme realisme van Rembrandt, doet ‘Crowd’ van Gisèle Vienne ook denken aan een gigantisch vibrerend fresco uit de renaissance. *****
Tanztheater Wuppertal gaf voor het eerst sinds de dood van Pina Bausch in 2009 opdrachten uit voor nieuw werk. De Nederlandse première en de eerste uitvoering buiten Wuppertal van Neues Stück 1, Seit sie vond gisteren plaats in de Schouwburg van Amsterdam.
Het werk van regisseur Dimitris Papaioannou, die vorig jaar reeds te gast was op het Holland Festival met The Great Tamer, past wonderwel in de oude zaal van de schouwburg, met krullijst en kroonluchter, al miste ik een bepaalde ontregelende rauwheid, die de oeropvoering in het Opernhaus Wuppertal wel had, afgelopen mei.
Neues Stück 1, Seit sie is een wonderbaarlijk tablau vivant, dat voortdurend in verbouwing is en transformatie op transformatie stapelt. De meta-regie stuurt de dansers van scène naar scène, alleen of in groepjes, waarbij ze elkaar ook steeds in of uit de kleren helpen, met tafels, stoelen en ander materiaal decor bouwen en afbreken, en met slepende stoelen, rondzingende microfoons, geitenbellen en een theaterlamp als geräuschmacher of belichter optreden. Deze ‘hulp’ gaat nog veel verder, aangezien Papaioannou zijn gefragmenteerde, freakerig samengestelde of uit elkaar vallende lichamen meegenomen heeft naar Wuppertal.
De ene danseres doet een verleidelijke scène met tien weergaloze benen vanonder haar kartonnen rok, een andere kookt een avondmaal voor manlief, waarbij tig andere danseressen letterlijk haar handjes zijn. Een dameshoofd met een prachtige rode haardos zweeft een tijdje tussen de benen van een grote, witte, naakte man, om dan in het zwart tussen zijn benen te verdwijnen, met achterlating van een exuberante rode schaambos. Een wat Freudiaans uitgevallen ecce homo-tafereel met losvliegend meerminhoofd wordt zo een afbeelding van de duivel.
De absurditeit van de manipulaties ontneemt de oerscènes (over mannen en vrouwen, seks en dood, hemel en hel, schijn en werkelijkheid) het fatalistische drama dat er vaak, ook door Bausch, mee verbonden wordt. De dame met de vele benen zou zo Spongebob Squarepants kunnen binnenlopen, terwijl de keukenscène waarin uiteindelijk een ejaculatie wordt gesimuleerd met een halve rookworst en vliegende mayonaise perfect in het theater van de lach past. Lang niet alle scènes zijn zo plat of scabreus. Omgekeerde tafels veranderen steeds opnieuw in vlotten en boten, die niet alleen pleziertochtjes maken, maar ook de Styx lijken over te varen of als erepodium van diva’s van het witte doek dienen. Alles is even poëtisch als effectief.
De modus van werk in uitvoering verandert het toneel in een prachtige mierenhoop, waaruit zo nu en dan, links en rechts, voor en achter, boven en onder beelden opdoemen, die elkaar gedeeltelijk overlappen maar vooral ook steeds op het moment suprème uit elkaar vallen. Het achtertoneel, dat bezet wordt door een inmense berg van lagen donker schuimrubber, biedt talloze lichamen een weg naar beneden, soms naakt en tergend langzaam, maar ook springend, en masse, of met een omgekeerde tafel crossend de afgrond in.
Neues Stück 1, Seit sie wordt zo een geanimeerde, alegorische variant op zoiets als Panorama Mesdag, bevolkt door talloze figuren en fenomenen. De mechanisch-precieze logica van de meta-choreografie – er wordt door de dansers vooral gehandeld en nauwelijks gedanst – levert een indrukwekkend Panorama Pina op. De volstrekt openlijke manier van toneelillusies bouwen, geven het stuk een poëtische, circus-achtige kwaliteit, waarin goochelaars en burlesque het toneel delen met surrealisten en de Italiaanse renaissance. Papaioannou weet de veelheid van handelingen, rollen en beelden tot een ongekende eenheid te smeden, niet alleen visueel maar vooral ook in de geweldige temporisatie, in de gelaagde manier waarop hij de timing en de spacing van dingen en mensen tegen elkaar afzet. In die zin kan hij zich gerust een choreograaf noemen.
Maar het idee van inwisselbaarheid van mensen en dingen heeft een zekere leegte nodig. In Wuppertal bleef het kale toneelhuis, dat door de foto’s van het werk van Bausch een iconische status heeft gekregen, zichtbaar. Je keek steeds ook naar de randen van het werk en daar voorbij. In de Stadsschouwburg waren coulissen gehangen, en ontbrak ook in de opbouw leegte en rauwheid. Er vielen geen gaten. Het was het vooral een nijvere en opgewekte bende, die op sublieme wijze van stukje naar stukje rende.
Neues Stück 1 wordt dan vooral een nostalgisch terugkijken, naar mensen en rollen en manieren van werken die voorbij zijn. Wanneer in de finale de voltallige cast een familieportret maakt midden op het podium, tegen een gouden achtergrond, op de klanken van Green Grass, ‘lay your head where my heart used to be – stand in the shade of me – you ‘ll never be free of me, you ‘ll make a tree from me – don’t say goodbye to me – hold the earth above me – remember the way you loved me’ is de hommage aan Pina Bausch compleet, maar ontbreekt de ernst en de hardheid die de nostalgie zouden kunnen rechtvaardigen, en bovendien niet alleen het werk van Bausch, maar ook dat van Papaioannou een ontregelende kracht geven en sterk maken.
Foto: Julian Mommert
