Mijn ietwat romantische associaties bij een installatie over de slapeloze nachten van een dichteres worden wreed verstoord wanneer ik Galerie SANAA wordt binnengelaten. Lichtontwerpster Vinny Jones heeft tijd genomen voor eigen werk en laat tijdens festival SPRING in Utrecht IN.somnial zien, een installatie waar je als toeschouwer een kwartier in je eentje doorbrengt. De ontvangst vindt plaats in een geheel witte, klinische omgeving met onverdragelijk oranje licht en een beperkt aantal instructies. Eenmaal aan je lot overgelaten, begint een bevreemdende ervaring, ergens tussen kunst en werkelijkheid in.
Aanvankelijk word ik met mijn eigen onrust geconfronteerd. De mise-en-scène laat verschillende mogelijkheden open. Ik test ze in korte tijd allemaal uit en eindig op een stoel, waar anderen misschien in bed belanden, of allicht ernaast? Decor, licht, geluid en geur –van dat laatste ben ik mij tijdens het bezoek niet bewust – zorgen ervoor dat je als bezoeker geconfronteerd wordt met je eigen geschiedenis als waker, maar je je ook die van anderen voor de geest haalt. Althans, zo verging het mij.
Een kwartier lijkt wat kort om in een heel andere staat te geraken en van daaruit ook nog allerlei dingen mee te maken – waken doet men niet voor niets nachten lang. Maar IN.somnial werkt als een soort medicament, een pil of andersinds kunstmatige toevoeging. In sneltreinvaart breng je in de installatie stadia door die normaliter alleen in de loop van uren plaatsvinden. Het licht kleurt rood in plaats van dat je ogen dat doen. De nacht valt, maar ook het ochtendgloren past nog net binnen de tijd.
Iedereen zal andere associaties hebben. Mij zweefden talloze bezoeken aan hotelkamers voor de geest, maar ook mijn eigen slaapkamer ooit, een kinderboek over een slapeloos kind dat ik vergeefs aan mijn dochter probeerde voor te lezen en een sterfbed waaraan ik nooit zat.
De opeenstapeling van ervaringen is soms diep ontroerend en dan weer ontnuchterend, omdat het tempo vrij hoog ligt en je bewust blijft van het kunstmatige karakter. Deze innerlijke dialoog was voor mij op zich al confronterend, omdat ze in zekere zin lijkt op wat je doet wanneer je waakt.
Heel knap deze orkestratie van gevoel en associatie, van rëele en gesuggereerde tijd en ruimte, die een toeschouwer in de gelegenheid stelt het gebied tussen bewustzijn en trance te bezoeken, zonder drugs of andere pepmiddel, maar bij volle bewustzijn. Zonder reëel te waken, ergens op de middag in Utrecht, grepen herinneringen en associaties, verwachtingen en zelfs een pietsje angst mij bij de kladden. Ben wel heel benieuwd hoe notoire goed-slapers de installatie van Jones ervaren.
