Na zijn invloedrijke roman Max Havelaar bracht Eduard Douwes Dekker, beter bekend onder zijn schrijversnaam Multatuli, zeven bundels vol gedachten, overpeinzingen, politieke overwegingen en verhalen uit, onder de titel Ideën. ’t Barre Land brengt in samenwerking met Maatschappij Discordia de eerste bundel op scène, in een overrompelende onderdompeling in de geest van een van de grootste Nederlandse denkers en auteurs.

Gedrieën staan ze naast elkaar, de spelers die ons de toegang zullen verlenen tot het associatieve, wijdlopige gedachtengoed van Multatuli. De meer introverte, bedachtzame Czeslaw de Wijs in het midden, geflankeerd door de steeds exuberantere Jorn Heijdenrijk en Margijn Bosch. Ze hebben grote schriften voor zich waarin de eerste Ideën-bundel is samengebonden. Tussendoor bieden ze hun publiek eens een mandarijntje, een thee of een jenever aan. Het is kortom een avond die de vaste Barre Land- of Discordiabezoeker als een aangename oude jas zal kunnen aanschieten.

De vorm werkt in de eerste helft van de voorstelling uitstekend. De aaneenschakeling van de verschillende, dan weer moreel scherpe, dan weer speelse of lichtvoetige gedachten die Multatuli in zijn bundel aan elkaar rijgt, gaat te snel om ieder individueel idee echt op je in te laten werken, maar zo ontstaat wel het intellectuele equivalent van een achtbaan: een duizelingwekkende tocht langs allerlei filosofische of alledaagse vragen en opmerkingen die een oproep vormt tot kritisch denken en handelen. Niet voor niets begint zowel voorstelling als bundel met ‘Misschien is niets geheel waar, en zelfs dát niet’ – voor vaste grond onder je voeten ben je bij Multatuli aan het verkeerde adres.

Via een hilarische, tegelijk banale en metaforische passage waarin de schrijver zich opwindt over een Nederlandse vlag die voor zijn raam hangt en hem daarmee het zonlicht ontzegt dat hij nodig heeft om te kunnen schrijven, komt de voorstelling halverwege tot een hoogtepunt met een vlammende open brief waarin Multatuli zich verkiesbaar stelt voor de Tweede Kamer, waarin hij zijn morele verontwaardiging over het onrecht op Nederlands-Indië centraal stelt. Vanwege de opbouw van Ideën (Multatuli) – via een alomvattende verzameling gedachten en overpeinzingen tot een geschraagde politieke positie – wordt de voorstelling een overtuigend betoog ten gunste van ideële politiek: een nogal relevante opstelling in een tijd waarin moreel en intellectueel leiderschap ver te zoeken is.

In de tweede helft van de voorstelling staat De Geschiedenis van Woutertje Pieterse centraal – die andere beroemde roman van Multatuli, die oorspronkelijk onderdeel uitmaakte van zijn eerste bundel Ideën. Hier nemen Heijdenrijk en Bosch definitief het toneel over en fungeert De Wijs steeds meer als souffleur. Het is aan de ene kant een genot om de acteurs met hun enthousiaste spel de prachtige literaire taal onder handen te zien nemen, maar aan de andere kant eist de cumulatieve benodigde concentratie hier toch zijn tol: vanwege het hoge tempo kon ik de inhoud van de tekst niet meer bijbenen, zeker omdat ik nog op de ideeën van de eerste helft aan het broeden was. Ik miste de rustige aanwezigheid van De Wijs eigenlijk tussen zo veel spelersgeweld – juist de balans in de eerste helft van het stuk bood ruimte om de teksten optimaal op je in te laten werken.

Desalniettemin smaakt deze theaterversie van Ideën naar meer. Gelukkig is ’t Barre Land voornemens om de overige zes bundels ook naar het theater te brengen.

Foto: Sofie Knijff