Queer circus. Wat is dat? Tijdens Circusstad Festival zagen we twee verschillende invullingen. De Nederlandse productie House of Circus bestaat uit drag, genderfluïditeit, glitter en ironie. De Britse voorstelling The Chosen Haram toont de felheid des levens van de queer wereld: conflict met de omgeving na coming-out, romantiek maar ook rivaliteit, de wereld van drugs en permanent seksueel high willen zijn, en de prijs daarvoor; een benadering waarin voor ironie geen plaats is.

De titel House of Circus slaat misschien mede op de (fraaie) zware housemuziek die de voorstelling begeleidt. De muzikale stijl is gemengd techno van nu met house uit de beginjaren van het genre, wat Nick van der Heijden gelegenheid geeft voor een volmaakte campy performance op het legendarische house-nummer Ride on Time van Black Box uit 1989. Dat was het jaar waarin de ouders van Nick van der Heijden misschien ook naar dit nummer  luisterden. Het virtuoze deep soul-geluid van zangeres Loleatta Holloway, met vele prachtige uithalen waarvan Van der Heijden dankbaar gebruik maakt. Het was de tijd waarin house en disco onlosmakelijk verbonden raakten aan drag en camp. Die muziek roept daarbij tragische connotaties op, want het was ook de tijd waarin de aids met house en disco verbonden raakte; house- en discoster Sylvester overleed in 1988 aan aids, de connectie is een onderwerp van de roemruchte film Paris is Burning uit 1990.

In parodie-showbusiness-Engels, spelen makers Van der Heijden en Germain Charlat onderling ‘cliché-vrouwelijke’ machtsspelletjes. Hun twee personages liggen voortdurende met elkaar overhoop, waarbij ze gebruikmaken van de specialismen van hun scheppers: Van der Heijden als handstand-acrobaat en Charlat als trapeze-kunstenaar, wat de makers gelegenheid biedt om naast alle verbale scherts adembenemende acrobatische trucs uit te halen.

Hilarisch is een lange scène waarin het personage van Chalet dat van Van der Heijden opdraagt zich met steeds meer attributen tot vrouwelijke figuur om te toveren. Elke keer dat hij vanachter een scherm een nieuw attribuut aandraagt – een korset, panty’s, borstvulling, een jurk – heeft hij zichzelf achter het scherm ook razendsnel met vergelijkbare attributen verkleed. Zodat er aan het eind van deze scène twee volmaakte travestieten op het toneel overblijven. Die dan aan hun handstand- en trapezewerk-acts kunnen beginnen.

Enfin, deze voorstelling blijkt allengs net zo goed over hanengedrag in de queer wereld te gaan als het zoveel ernstiger lijkende The Chosen Haram.

The Chosen Haram gaat over twee homoseksuele mannen, hun toevallige ontmoeting via een dating app, de hoogte- en dieptepunten van hun relatie en de onder meer religieuze barrières die het personage, gespeeld door Sadiq Ali, heeft moeten overwinnen – zoals Sadiq Ali dat ook in zijn eigen leven heeft moeten doen, vertelt hij aan het eind van de voorstelling.

The Chosen Haram opent met de twee personages, vastgebonden aan twee ‘Chinese palen’ ofwel ‘paaldanspalen’. Het ene personages is geheel in glimmend zwart plastic gehuld, een referentie aan de fetish SM-scene waarin het personage later in het verhaal terecht zal komen. Het andere is van top tot teen, inclusief gezicht, gehuld in een kledingstuk dat het midden houdt tussen de Iraanse chador en de Pakistaans-Afghaanse boerka die vrouwen in een streng-conservatieve omgeving dragen. Het personage in het plastic, Sadiq Ali dus, begint het van binnenuit los te scheuren en zich te bevrijden; een symbolisering van de coming-out?

Maar onder het zwart draagt hij een wit salwar kameez-gewaad zoals veel Afghaanse en Pakistaans moslimmannen dragen. Het personage gaat op de knieën zitten en neemt een bidpositie op de grond in terwijl hij de openingswoorden uit de Qur’an uitspreekt, een gebed om leiding en genade en een vast onderdeel van de gebeden van Moslims. Al snel schiet hij, nog steeds in de bidpositie en doorgaand met reciteren, omhoog langs één van de twee ‘paaldanspalen’, waar hij, nog steeds in gebedspositie maar nu 90 graden horizontaal gedraaid, met schijnbaar gemak de zwaartekracht tart. Al snel voegt het andere personage zich bij het verhaal als de twee elkaar vinden in de queer wereld en een relatie aangaan. Het andere personage wordt gespeeld door Hauk Pattison, een al even virtuoze acrobaat en even sterk in het tijdens de acrobatiek uitbeelden van de psychologische kant van het verhaal.

Queer circus is ook een antwoord op het heteronormatieve van de acrobatiek wereld, waarin veel queer makers zich niet thuis voelen. Dat is paradoxaal, want verschillende circusdisciplines, van goochelen tot circusacrobatiek, maar eigenlijk ook de turnsport hebben altijd genderfluïde kanten gehad, en ook campy kanten, met alle vertoon van glitter en glamour.
De makers gaven daarbij aan dat queer circus ook een format is om zaken uit te drukken waar optreden als respectievelijk gogo-dancer en drag-performer niet voldoende zijnen dat opzicht. Sadiq Ali vertelde dat hij voordat hij naar het Londense National Centre for Circus Acts ging, gogo-danser was, en  nog steeds optreedt als danser en performer in burleske- en cabaretshows, onder meer in queer circuits.

Beide voorstellingen zijn ook representanten van circus-drama, ‘vercircust’-drama. Ik noemde al hanengedrag, dat in beide voorstellingen een rol speelt.

House of Circus probeert het licht te houden, via verkleedpartijen en zelfspot. Sadiq Ali toont in The Chosen Haram ook zwarte bladzijden. De schaduwkant van de queer wereld wordt als een soort spiegeling van het zwarte plastic uit de openingsscène indringend verbeeld door witte snippers op het podium, die eerst sneeuw voorstellen, waarin het jonge paar ronddartelt, maar vervolgens ook rijkelijk vloeiend sperma en cocaïne of nog sterkere drugs, waarna een witte waas over het podium trekt die eerst een seksuele roes uitbeeldt en vervolgens de sluier van de dood. Ja, de Engelsen houden nog steeds wel van stevige symboliek op het toneel.

Na afloop van The Chosen Haram vermeldt Sadiq Ali dat hij het allemaal zelf heeft meegemaakt en biedt hij mensen wie het sterk heeft aangegrepen de mogelijkheid om via hem in contact te komen met hulporganisaties. Ik kan mij indenken dat de voorstelling confronterend kan werken bij sommigen die de situaties goed kennen.

Foto: Max Crawford (The Chosen Haram)