Met afstand analyseert Jetse Batelaan het fenomeen theater, altijd met poëtische beelden en een focus op het menselijk ongemak. In zijn nieuwste regie bij Theater Artemis, gaat hij zover dat kinderen uit het publiek de plaats innemen van acteurs, met even ontroerend als geestig theater tot gevolg. Het concept van Hoe de grote mensen weggingen en wat er daarna gebeurde is niet zonder risico, maar wel briljant. Het theaterseizoen is begonnen, met een absoluut hoogtepunt.

Een middeleeuws dorp, vormgever Theun Mosk heeft het keurig nagebouwd. Op het toneel prijken vier houten huizen en rond die huizen scharrelen kippen rond. In een boom op het achtertoneel hangt een groot nest met eieren. Een geschilderde backdrop weerspiegelt de horizon. De voorstelling Hoe de grote mensen weggingen en wat er daarna gebeurde wordt live begeleid door het Trio aXolot, vooral met middeleeuwse composities en blokfluit.

Een sfeer is gauw gezet, vooral als uit de schoorstenen van de houten huisjes ook pluimen rook tevoorschijn komen. Links van de huisjes staat de gebroken kar van een gestrande bezoeker: Marien Jongewaard, in zijn typische en pruttelende acteerstijl, innemend maar soms ook moeilijk te verstaan, in rijm (tekst: Simon van der Geest). We maken kennis met de verteller en de bewoners van het dorp waar hij strandde. Een ritmisch spel ontstaat wanneer vertelling en muziek onderbroken worden en kleine taferelen worden uitgespeeld door de acteurs, allen in toepasselijke klederdracht. Vooral het kruidenvrouwtje van het dorp, Willemijn Zevenhuijzen, weet de aandacht te trekken.

Jongewaard zuigt de toeschouwer in het verhaal van een groep dorpsbewoners, ze proberen te overleven. Op het toneel zien we hun dagelijkse handelingen en hoewel die dorpsbewoners ook kinderen hebben, zie je deze kinderen niet. Wel wordt gesuggereerd dat ze er zijn. En ja, het is theater – dus dat kan ook! Batelaan regisseert met oog voor elk detail, veel humor en gevoel voor ritme. Met prachtige verschuivingen in het beeld gaat de dag over in de nacht. Een nacht waarin een vreemde kriebel de volwassenen doet besluiten het dorp te verlaten. Veel uitleg over die besmettelijke kriebel krijgen we niet, het is vooral een gegeven. Dat kan in theater!

In een prachtig ochtendgloren, dat ook de publiekstribune bereikt, begint het tweede deel van de voorstelling. Kinderen nemen de plaats in van acteurs en wel op zo’n innemende wijze, dat het de volwassen kijker onmiddellijk ontroert. Hoe het verder gaat, dat mag u zelf gaan zien. Zeker is dat Batelaan een briljant concept heeft gevonden om iets raaks – en dat is bescheiden uitgedrukt – te zeggen over het onvermogen van volwassenen en de veerkracht van kinderen. In de nauwgezette score van het tweede deel zet hij dat op scherp, maar niet zonder ook flink aan de haal te gaan met het fenomeen theater. Wat een concept! Wat een speelsheid en plezier, wat een prettig soort anarchie weer.

Met zijn speelse concepten wist hij altijd al relevante discussies te ontlokken, denk aan Het geheven vingertje (bij Theatergroep Max) of De man die alles weet. Maar Batelaan overstijgt zichzelf volledig in deze gewaagde grotezaalproductie (een coproductie van Theater Artemis met Het Zuidelijk Toneel), die logistiek gezien niet zonder risico is. Dankzij de acteurswisseling – en de publieksparticipatie – weet hij diep door te dringen tot de ziel van de toeschouwer. Al zal de beleving van de volwassenen een andere zijn dan die van de jeugd. Dat gegeven is nog een onderzoek waard. Daarmee is Hoe de grote mensen weggingen en wat er daarna gebeurde niet alleen een boeiende voorstelling, maar ook een interessante case-study!

Foto: Kurt van der Elst