In haar beklemmende bewerking van Shakespeares Het temmen van de feeks speelt Nina Spijkers een interessant spel met gender-als-performance. Door het geheel in de vorm van een rollenspel te gieten weet ze het verguisde stuk nieuw leven in te blazen.

Het behoeft geen betoog dat Het temmen van de feeks een walgelijk toneelstuk is. In de basis vertelt het het verhaal van een trotse, sterke vrouw die na haar gedwongen uithuwelijking door middel van een regime van uithongering, vernedering en mishandeling systematisch wordt afgebroken, tot ze ja en amen zegt op alles wat haar echtgenoot van haar verlangt. En dat dan in de vorm van een komedie (eentje waarin in de tijd van Shakespeare de vrouwenrollen door mannen werden gespeeld. Hilariteit alom, stel ik me zo voor).

Het stelt een moderne regisseur voor een behoorlijke opgave: hoe tem je Het temmen van de feeks? (De vraag waarom je het stuk überhaupt nog zou opvoeren even daargelaten). Nina Spijkers kiest voor een eenvoudige ingreep: de tekst blijft grotendeels intact, maar de mannenrollen worden door vrouwen gespeeld en de vrouwenrollen (zoals vanouds) door mannen. Dat lijkt op het eerste gezicht te weinig: als de onderliggende rollenpatronen ongewijzigd blijven (de mannen blijven immers mannen en de vrouwen vrouwen, ze worden alleen in drag gespeeld) blijft de uitwerking toch ongewijzigd? Ook het ongeïnspireerde decor van Katrin Bombe, een platte tweedeling tussen de mannen- en vrouwenwereld (JA JA PUBLIEK WE GAAN HET OVER GENDER HEBBEN), doet het ergste vermoeden.

Gelukkig is dat buiten Spijkers’ belangrijkste regievondst gerekend. Ze laat de acteurs in ondergoed opkomen en zich voor het publiek als hun personages aankleden: de vrouwen met voorbindpenissen en de mannen met nepborsten en in strak korset. Zo verplaatst de regisseur vanaf het begin de realiteit van het stuk: we kijken niet naar het verhaal van Petruchio en Katharina, maar naar een verknipt rollenspel waarin dat verhaal wordt nagespeeld.

De acteurs en actrices leven zich in het begin met plezier uit in hun rol en zetten hun respectievelijke vrouwelijkheid en mannelijkheid dik aan. Roeland Fernhout als Katherina speelt haar trots en uitdagend, en heupwiegt op het karikaturale af. En de drie vrijers van Katharina’s zus Bianca (Xander van Vledder) worden door Linde van de Heuvel, Julia Lammerts en Anne-Chris Schulting met zichtbaar plezier als onuitstaanbare korpsballen neergezet.

De sfeer slaat echter om als de vertolkster van Petruchio (een ijzingwekkende Astrid van Eck) ten tonele verschijnt. Vanaf het moment dat zij Fernhout/Katherina begint te belagen is de lol er voor hem snel af: hij wordt door haar volledig klemgezet en moet zich aan haar sadistische grillen onderwerpen. Spijkers’ Het temmen van de feeks krijgt zo een beetje het karakter van de moderne filmklassieker Das Experiment: een horrorscenario waarin afgesproken rollen langzamerhand onwrikbare realiteit worden.

Deze nadruk op gender als onvrijwillige performance doet denken aan het beroemde citaat van Simone de Beauvoir: ‘On ne nait pas femme, on le devient.’ Fernhout/Katherina wordt door Van Eck/Petruchio tot vrouw gevormd, of beter gezegd: tot diens beeld van wat een vrouw zou moeten zijn. In de wereld waarin Fernhout terechtkomt, wordt er geen acht geslagen op hoe hij zichzelf ziet: zijn hele identiteit ligt geheel en al in de handen van iemand anders. Fernhout laat de angst en het afgrijzen van Katherina zo naadloos samenvallen met dat van hemzelf. Dit dubbele bewustzijn speelt ook bij Van Eck en de andere actrices: je kunt hun wreedheid lezen als het accuraat spelen van hun rol als seksistische mannen, maar het is ook mogelijk om er wraakzucht in te zien, een bepaald sadistisch genoegen in het omdraaien van de rollen.

De continue meerlagigheid wordt ook in het slot maximaal uitgebuit, waarin Spijkers en Fernhout de beruchte slotmonoloog simultaan als ultieme persoonlijke nederlaag en als een onvermijdelijk herstel van de patriarchale orde weten neer te zetten. De rijkheid aan betekenis die Spijkers zo aanboort maakt haar Het temmen van de feeks tot een zeer boeiende theaterervaring.

Foto: Sanne Peper