Menselijke beschavingen zijn opgebouwd door aliens. Schrijver en hobby-archeoloog Erich von Däniken is hier zo van overtuigd, dat hij van zijn bevindingen een pretpark maakte. Tijdens Karavaan doet Anne Roos Rosa de Carvalho dit dunnetjes over. Ze neemt ons mee naar beeldentuin Klein Kremlin, waar we in Von Dänikens gedachtengoed duiken en paralellen zien met het hedendaags populisme. Het Land van Nooit is een interessante allegorie voor radicalisering, maar de uitwerking blijft rommelig.

Voor we goed en wel in de beeldentuin aankomen, maken we een bijzondere busreis mee. In een heuse Erich-dubbeldekker wordt ons geïnstrueerd om rode petjes (‘Maak Archeologie weer Groot!’), koptelefoons en slaapmaskers met de tekst ‘De Fantastische Werkelijkheid’ te dragen.

Een vriendelijke stem klinkt in onze oren. Hij daagt ons uit om buiten de lijntjes te denken en open te staan voor zijn ontdekkingen. We doen onze slaapmaskers op en worden gevraagd om Hiroshima voor te stellen, vlak voor het vallen van de atoombom. Vervolgens keren we duizenden jaren terug in de tijd, naar een landschap in India waar volgens deze stem ook een atoombom is gevallen. Eén die gemaakt is door aliens, die de mensheid vervolgens hebben geholpen in haar verdere ontwikkeling.

Door met koptelefoons te luisteren naar de stem van Von Däniken (hier gespeeld door Merijn de Jong) worden we op een intieme wijze ingeleid in zijn wereld. Het is een beginstap van radicalisering die plaatsvindt in podcasts: de vraag om veronderstellingen over de wereld achterwege te laten en open te staan voor een ander perspectief. Rosa de Carvalho versterkt dit door haar toeschouwers op verschillende manieren te isoleren. Mobiele telefoons staan uit, het zicht wordt gemaskeerd en het enige geluid dat te horen is, is de charismatische stem op de koptelefoon.

Achter de alternative facts die op vlogs en podcasts worden verkondigd zit echter een web van misleidende argumentatie. Dat ontbreekt hier. De enige reden die de stem geeft voor zijn wereldbeeld is een interpretatie van de Mahabharata. Als die eenmaal gegeven is, horen we een muzikale remix om de resterende reistijd op te vullen. De vorm is interessant, maar wat er concreet wordt verteld blijft vaag. Eenmaal aangekomen op Klein Kremlin heeft Von Däniken nog een hoop uit te leggen.

Klein Kremlin is minstens zo sprookjesachtig als het pretpark waar de titel naar verwijst. De tuin van gepensioneerd plaatwerker Ger Leegwater staat vol met decoratieve paleizen en fonteinen waar de performers (Sue-Ann Bel, Jurriaan de Vos, Len Pillen en Sanne Bokkers) ons doorheen leiden. We staan stil bij verschillende bouwwerken waar Von Däniken ons meer vertelt over zijn ideeën. Terwijl er uit bakstenen een toren wordt opgebouwd, zet hij vraagtekens bij de Egyptische piramides. Het bestaan van zulke gevorderde bouwwerken moet wel een bewijs zijn voor een extragalactische helpende hand, stelt hij.

Dan verschijnt De Jong zelf en doet een pleidooi voor het bestaan van reïncarnatie. De fysieke kwaliteiten van de spelers komen hier mooi tot hun recht. Terwijl de vier mimespelers vertraagd naar voren lopen, laat De Jong zich van een tafel naar beneden vallen, wordt opgevangen, en verandert in een huilende baby. Moeizaam begint hij te lopen, laat zich weer vallen, en herhaalt zo een cyclus van sterven en wedergeboorte.

Uiteindelijk komen we in het hart van Von Dänikens wereld. Na de isolatie vindt de indoctrinatie plaats. Klein Kremlin functioneert nu als een utopische plek: ver verwijderd van de echte wereld, en vormgegeven op de voorwaarden van Erich von Däniken. Hier wordt het verband met populisme er flink ingepeperd. De Jong begint een tirade waarin de meest controversiële uitspraken van Donald Trump en Thierry Baudet de revue passeren, terwijl het publiek met de MAGA-petten aan het luisteren is.

Het verband tussen de wilde theorieën van een amateurarcheoloog en het tijdperk van fake news en post-truth is makkelijk gelegd. Zo makkelijk, dat het bijna niet benoemd hoeft te worden. Rosa de Carvalho kiest er echter voor om de link met populisme sterk te benadrukken. De petjes verwijzen naar Trump, de slaapmaskers naar een andere, ‘fantastische’ werkelijkheid, en de speeches herkennen we letterlijk. Dat is jammer, zeker in een setting en een esthetiek die juist openstaat voor meerdere interpretaties.

Bovendien kruipt Von Däniken nooit echt onder de huid. De aantrekking en het gevaar van dergelijke figuren zit juist in de misleidende argumenten waarmee ze hun wereldbeeld onderbouwen. De summiere onderbouwing die Von Däniken geeft voor de prehistorische invasie van aliens, zorgt ervoor dat hij te makkelijk als clown kan worden weggezet. De vorm waarvoor Rosa de Carvalho kiest, is interessant: een publiek wordt afgezonderd van de maatschappij, om vervolgens geïndoctrineerd te worden in een alternatieve plek. De verleiding van alternative facts en degene die ze verkoopt, wordt er echter niet voelbaar.

Foto: Moon Saris