‘Mijn man hoort niet hoe z’n vriend zijn zaad in mijn geleende vagina dumpt.’ Het is een teken van gastvrijheid in onze cultuur, had haar man tegen haar gezegd. ‘Onze gast hoeft niet alleen te slapen.’ Dus ze gaat, ze moet wel. Ze ondergaat de aai over haar wang, de dikke pens die op haar drukt. De vrouw is bijna minder dan een gebruiksvoorwerp in Nigeria, zo toont ons de voorstelling Hear Word. Als kind krijgt ze al een duidelijke boodschap mee: keep your voice small and don’t aim too high. Maar deze vrouwen houden zich niet langer stil. Ze kotsen de woorden uit, zingen ze, dansen ze: ‘it’s time for change.’
Hear Word! smeedt de verhalen van eenentwintig Nigeriaanse vrouwen uit allerlei sociaal-economische klassen samen tot een ritmische voorstelling. Tien beroemde Nigeriaanse actrices brengen de verhalen vurig op de bühne. De maatschappijkritische regisseuse Ifeoma Fafunwa wil met het stuk de taboes doorbreken rond de gapende kloof van ongelijkheid tussen man en vrouw in Nigeria. En reken maar dat het in Nigeria, waar taboes nog altijd gesmoord worden, veel stof heeft doen opwaaien. Verkrachting, mensenhandel, vrouwen met zakelijk instinct (duidelijk niet de bedoeling) en uitstoting passeren de revue. De verhalen lijken opgedeeld in drie delen: de werkelijkheid die verteld mag worden, de ware werkelijkheid en de gewenste werkelijkheid.
Het stuk begint luchtig. In de eerste serie verhalen vertellen moeders over hun aansporingen aan dochterlief om zo snel mogelijk een man te vinden en zwanger te raken. ‘Zelfs een Hollandse man kunnen we door de vingers zien!’ Vrouwen kletsen achter de rug van andere vrouwen: ‘Met die haltertop en dat korte broekje ziet ze eruit als een hoer!’ (Even vraag je je af wie vrouwen het hardst de grond intrapt: de mannen of de andere vrouwen?) In de tweede serie verhalen slaat de stemming hard om. Want sociale controle en machtsverhoudingen maskeren gruwelijk leed. Schrijnend is de vrouw die door haar vriend – ze had hem op het hart gedrukt geen seks te willen voor het huwelijk – wordt verkracht achter een bosje en daarna door de gemeenschap wordt verstoten. Vriend weg, haar reinheid bevuild. In het derde gedeelte beleven we een catharsis en worden er verhalen van triomf verteld: het kan anders, het moet anders. Zie de vrouw die haar eigen winkeltjes runt, of de vrouw die haar eerste, echte orgasme van plezier bereikt en daarvan schrikt. Je moet als vrouw zelf het eerste verschil maken. Want als je doet wat je altijd hebt gedaan, dan zul je krijgen wat je altijd hebt gekregen.
De muzikale kant van de voorstelling is raak. Tromslagen ondersteunen bewegingen, de zang en dans van de actrices zijn magistraal en toveren een glimlach rond je mond. Een minpunt is dat de voorstelling geen grijs gebied kent. Er wordt of vurig betoogd, gelachen, of gehuild. Maar nooit tegelijk. Nergens lijken die de emoties verenigbaar of met elkaar in conflict. Die eendimensionaliteit belemmert je soms te worden meegevoerd door de verhalen en maakt dat het stuk aan het einde wat te lang lijkt te duren. Bovendien wordt er nergens gas teruggenomen, alle verhalen hebben dezelfde intensiteit, of ze nu vrolijk of verdrietig zijn. Gelukkig gedijen de actrices prachtig in deze powerrollen. Je zou iets van de kracht van deze vrouwen op willen zuigen. Hun ogen priemen als haviken, hun stemmen klinken rauw en donker als tijgerbrullen en hun bewegingen stralen de soevereiniteit uit van godinnen. Alsof onderdrukking de mens extra kracht inblaast.
En wellicht is die luide toon in Hear Word ook niet verwonderlijk. Echte verandering bereik je niet in een grijs gebied. Wil je breken met conventies, dan moet dat radicaal en met luide stem. De eerste gehoorde stem is er nooit een van mitsen en maren, de eerste stem wordt uitgekotst: it’s time for change.
