Bestaat dé Van-Manen-danser? Natuurlijk niet. Dé (enige echte) Van-Manen-danser is de grootmeester zelf: op zijn 88-ste waagt hij zich nog aan een swingend dansje in studio of huiskamer. Toch blijft het fascinerend te ontdekken wat een balletdanser precies in huis moet hebben om Van Manens raffinement op toneel tot volle wasdom te laten komen.

De nieuwe livestream van Het Nationale Ballet – Hans van Manen Variations – biedt daar alle gelegenheid voor. Zes meesterwerken worden uitgevoerd door twee casts, 29 dansers in totaal. Eind deze week herhaalt Het Nationale Ballet de registraties van afgelopen weekend. Door de beheerste cameravoering voelt het of je vanaf rij één de dansers en hun lichaamsexpressie kunt zien.

Bijzonder is ook dat één camera het eerste gevoel na afloop vangt, buiten de coulissen, wanneer de dansers – altijd kritisch op zichzelf – nog snel samen een draai of beenbeweging terughalen. Prachtig hoe je door beide uitvoeringen kunt zien hoe befaamde Van Manen-duetten als Sarcasmen (1981), Trois Gnossiennes (1982) en Déjà Vu (1995) een compleet andere lading krijgen door de verschillen in chemie tussen twee dansers.

Soms kan het ook gaan wringen wanneer die spanning kunstmatig aanvoelt, zoals bij de vertolking (27/2) van Sarcasmen door tweede solist Floortje Eimers en eerste solist Jozef Varga. Het treiterende spel van aantrekken en afstoten maakt bij hen net te veel een geacteerde indruk. Daartegenover staat de geloofwaardige uitvoering (28/2) vol jeugdige bravoure door Timothy van Poucke en Salome Leverashvili. Zij lijken echt verliefde plaaggeesten. Wanneer hij plagerig op haar teenpunten gaat staan, trekt zij haar kinnetje nuffig omhoog. Als zij haar hand vol in zijn kruis plant – de roemruchte pose! – voel je hoe de verontwaardiging bezit van hem neemt. Waarna híj weer de macht naar zich toetrekt door háár op haar nummer te zetten; en zij weer háár fysieke wapens oppakt. Van Poucke en Leverashvili vormen een perfect duo voor dit beroemde ‘treiterballet’, dat ooit nog, vanwege die beruchte hand in het kruis, door de Rijksvoorlichtingsdienst van het programma is gehaald tijdens een koninklijk bezoek aan Bonn.

Tijdens de andere duetten voel je bij de meeste paren de energieke wrijving van een gewaagde verhouding. Als één ding nodig is voor het laten glanzen van een Van Manen is het de opwinding van een ondeugende verliefdheid die kan leven of sneven – voor de duur van het duet. De één reageert koel en precies (Anna Tsygankova), de ander expressief en warmbloedig (Maia Makhateli). De een blijft melancholiek en mysterieus (Qian Liu), de ander speels en ondeugend (Jessica Xuan).

Bij de mannen laten Jakob Feyferlik, Semyon Velichko en Arthur Shesterikov een staaltje fysieke lichaamsbeheersing zien tijdens het hondsmoeilijke, vertraagde tempo van Adagio Hammerklavier (1973). Met glimmende sierraden om hun nek, raken ze met hun partners nergens uit balans, wanneer die hun benen spatgelijk laten roteren als rechte wijzers van een klok. De muzikale timing in dit sextet is zeker ook te danken aan de ademloze live vertolking van Beethovens pianosonate door de in Jalta geboren pianiste Olga Khoziainova, al ruim twintig jaar verbonden aan Het Balletorkest. Het is net of zij via haar toetsen de been-wijzers van de klok verzet.

Net zo ademloos voedt ze het verlangen tussen beide dansers met haar live vertolking van Eric Saties Trois Gnoissiennes tijdens het gelijknamige duet. Wanneer James Stout een kaarsrechte Anna Ol (27/2) boven zijn hoofd tilt en zij zich daar opvouwt nadert de verhouding een harmonieus hoogtepunt.

Eimers vormt met Edo Wijnen weer een ideaal koppel in het spannende Déjà Vu (28/2): met ingehouden agressie komen ze liefdevol tegen elkaar in verzet door zowel elkaars uitdager als steunpilaar te zijn. De ingehouden spanning van een voortdurend naar evenwicht zoekende machtsrelatie voel je ook tijdens de uitvoering (27/2) door Erica Horwood en Young Gyu Choi van hetzelfde duet op een live vertolking van het beroemde Fratres van Arvo Pärt, voor Joanna Wronko op viool en Ryoko Kondo op piano. Het verlangen naar afstand en nabijheid lees je af aan hoe de dansers met de hand in elkaars nek om elkaar heen draaien.

Tijdens de uitvoering van Two pieces voor HET (1997) weten zowel Remy Wörtmeyer & Maia Makhateli (27/2) als Anna Tsygankova & Constantine Allen (28/2) de driftige nervositeit van het begin op subtiele manier terug te schakelen naar langzame overgave. Zelfverzekerd spelen ze met al het rasechte Van Manen-materiaal.

Zoals altijd in Van Manens werk delft niemand het onderspit. Dat verklaart ook zijn voorkeur voor duetten boven trio’s. Niemand eindigt als derde wiel aan de wagen. Heel chic.

Foto: Déjà vu van Het Nationale Ballet