Dordrecht was ooit de navel van de wereld. In 1618 om precies te zijn, toen de Synode van Dordrecht begon die een eind moest maken aan het religieuze conflict tussen remonstranten en contraremonstranten. Hoe belangrijk de synode, die een half jaar duurde, ook was, de inhoud spreekt niet erg tot de verbeelding van de gemiddelde mens van nu. Daarom is het mooi dat voor de viering van vierhonderd jaar Synode van Dordrecht ter verlevendiging en begrip ook een theatervoorstelling is gemaakt. Onderwater Producties speelt Gast!

Onder de Groothoofdpoort in Dordrecht, waarvandaan je kan uitkijken op drie rivieren, komen zwartgemantelde figuren aangeschreden die een psalm nonoën. Daar promoten de wethoudster en de hospitality manager van de stad de feestelijkheden rond de viering van vierhonderd jaar Synode van Dordrecht. Afke Weltevrede en Jeroen Rienks spelen de zelfingenomen bobo’s. De opgeblazen promotaal van de wethoudster krijgt een weerwoord van een man in het publiek: hoezo diepgravende theologische discussie? Het was veel meer een politiek proces dan een religieuze discussie, doelbewust opgezet om de remonstranten het zwijgen op te leggen. Na een paar van die interrupties voert de hospitality manager de protestant persoonlijk af. Dit is precies de behandeling die de remonstranten vierhonderd jaar geleden kregen, roept de man.

Onderwater Producties neemt de gastvrijheid van Dordtse Synode als uitgangspunt, maar zo gastvrij ging het er niet aan toe. In een zaaltje van hotel Bellevue leggen een theoloog en een stadshistoricus het uit. In de republiek die Nederland destijds was, was er een strijd binnen de Nederduitse Gereformeerde Kerk, de godsdienst die was ontwikkeld als reactie op de Rooms-Katholieke Kerk en ongeveer de status van staatsgodsdienst had. De aanhangers remonstranten (rekkelijken) en contraremonstranten (preciezen), die Arminius en Gomarus als voormannen hadden, stonden zo fel tegenover elkaar, dat de stabiliteit van het land op het spel stond.

Gomarus stond voor de predestinatieleer van Calvijn: God heeft vooraf voorbestemd wie er in de hemel komt en wie niet. Dat vond Arminius onrechtvaardig: volgens die doctrine kon een moordenaar wel en een onschuldig kind niet in de hemel komen. In zijn visie had de mens een vrije wil en een eigen verantwoordelijkheid: hij kon kiezen tussen deugd of zonde. Wie zo denkt, stelt de mens boven God, vonden de preciezen. Daarmee heb je stof genoeg voor een heetgebakerd conflict. De synode moest daar een einde aan maken. De vijftien uitgenodigde remonstranten zaten midden in de zaal aan een tafel, met daaromheen een overmacht van contraremonstranten. Als ze te slimme opmerkingen hadden, stuurde de vooringenomen voorzitter de vergadering de gewenste kant op.

In de tweemanspresentatie wordt een geliefd stijlfiguur van Onderwater Producties volop ingezet: elkaar corrigerend in de rede vallen: dat zou je nu nog niet vertellen, dat is veel te onduidelijk, dat snappen de mensen niet. Die ingrepen maken de dialogen soms interactiever, maar de acteurs doen het zo vaak dat het eerst opvalt (alweer?) en dan als een flauwe en opzichtige truc gaat storen (nog een keer?). Dan gaat het ten koste van de lijn en de vaart van het betoog. Als je het paardenmiddel inzet, zorg dan dat het functioneel en goed gemotiveerd is. Dat was nu te vaak niet zo.

Door het uitroepteken moeten we de titel niet zien als een verwijzing naar gastvrijheid, maar als een uitroep, een hippe vorm van ‘man!’ (‘Gast! Wat doe jij nou?’) Ook in de door het hotel verspreide scènes zien we dat het meer gaat om verontwaardiging dan om gastvrijheid. In de keuken die de stevig innemende synodegasten verzorgt, is de man bereid de standpunten van de Arminianen te overwegen, maar ziet de vrouw dat heel streng als ketterij. Een jonge Arminiaan (Jeroen Rienks) werkt koortsachtig aan een lijst van argumenten voor zijn overtuiging. Carl Hoogvliet speelt behalve de opponent uit de inleiding ook de godsdiensthistoricus die de thematiek van tolerantie naar het nu haalt met zijn verhaal over David en Jonathan, dat hem als homoseksueel erg aanspreekt.

In de laatste scène wordt de vergadering nagespeeld waarin de Arminianen definitief het zwijgen wordt opgelegd. Wat karikaturaal, maar levendig als de hele voorstelling. Die voert je door de prachtige oude ruimten van hotel Bellevue, wat al een cadeautje op zich is. Daarbij zijn Hoogvliet en Gertjan Pasveer, met zijn muzikale kwaliteiten, aanwinsten voor Onderwater Producties. Het is goed dat de groep laat zien hoe diep religie en politiek verweven kunnen zijn. Vergelijk het maar met de islam van nu, met de controverses tussen soennieten, sjiieten, alevieten, salafisten en wie al niet meer. Het besef dat het er in godsdienstig Nederland ooit ook heet aan toeging, wat nu nog leidt tot anti-homo- en anti-vrouwenstandpunten, kun je als relativering wel gebruiken.

Foto: Johannes Odé