Hij had helemaal niets met politiek. Had niet eens zijn middelbare school afgemaakt. Toch ligt hij nu onder de grond, vermoord door het regime van Assad. Abu Khaled is een van de vele anonieme doden die begraven liggen in achtertuinen of openbare parken in Syrië. Het zijn de graven van mensen die in opstand kwamen tegen het regime van Bashar al-Assad.

In Gardens Speak brengt de Libanese kunstenares Tania El Khoury de verhalen van tien Syrische martelaren tot leven. Op basis van interviews die ze hield met de nabestaanden kwamen er tien monologen tot stand, geschreven vanuit de overledenen zelf.

De reden dat de opstandelingen niet op de reguliere begraafplaatsen in Syrië worden begraven, is niet alleen omdat die plekken met enige regelmaat door aanhangers van Assad onder vuur worden genomen; met name komt het omdat het regime vaak voorafgaand aan een begrafenis de familie dwingt een verklaring te ondertekenen, waarin het regime gevrijwaard wordt van alle schuld. Door dat te voorkomen beschermen de nabestaanden op hun manier de overledenen, zoals die met hun verzet ook hen beschermden. De graven zijn niet met een grafzerk gemarkeerd, het enige wat nog rest is de mondelinge overlevering van de verhalen.

Maximaal tien deelnemers betreden de donkere zaal in Bellevue – allen blootvoets, en over hun kleren een lange plastic poncho. De zaal is helemaal leeg met in het midden, in een strook aarde, twee rijen van grafstenen. Iedereen krijgt een zaklamp en een kaart met daarop in Arabisch schrift een naam. Een naam die correspondeert met een naam op een grafsteen. Bij de graven liggen, onder het zand, kussentjes waarop je, als je je oor erop legt, het verhaal van de dode kunt horen. El Khoury laat haar publiek letterlijk graven naar de verhalen.

Gardens Speak is een indrukwekkende, interactieve geluidsinstallatie. De sobere theatrale vorm waarin El Khoury haar tien verhalen goot, maakt de ervaring nog indringender. Enerzijds ervaar je de voorstelling alleen, in de koude zwarte aarde bij een anoniem graf. Anderzijds hoor je, als een ruis, de negen andere verhalen die om je heen uit de grond komen. De tuinen spreken letterlijk tot je, de verhalen zijn talrijk.

Bovendien mag je naderhand antwoorden. Er liggen een pen en een papier waarop je een brief kunt schrijven die je in de aarde kunt begraven. Gaandeweg zullen er dus steeds meer brieven in de aarde verdwijnen. El Khoury vraagt haar publiek zich letterlijk tot het verhaal te verhouden, en de grond zal met steeds meer nieuwe verhalen worden gevuld.

Foto: Jesse Hunniford