Galerie The Waverly begint met een lach en eindigt met een traan. Door een sterke cast en acteursregie komt de tragikomedie van Kenneth Lonergan uitstekend tot zijn recht.

‘Werk je nog steeds voor die krant?’ vraagt Gladys Green aan haar kleinzoon. Ze is voormalig advocaat en nu galeriehoudster van The Waverly Gallery. Haar galerie wordt weinig bezocht en de schilderijen stellen niet veel voor, maar desondanks wacht ze in chique kleding haar gasten op. Als haar kleinzoon haar vertelt dat hij niet voor een krant werkt, maar speeches schrijft, lijkt het alsof ze even een vergissing heeft gemaakt. Maar de herhalingen in haar monoloog verraden dat er meer aan de hand is

Gladys is gebaseerd op de grootmoeder van schrijver Kenneth Lonergan, die daadwerkelijk een Waverly Gallery bezat in Greenwich Village en worstelde met het verlies van haar geheugen. Lonergan kunnen we kennen als de schrijver en regisseur van de film Manchester by the Sea (2014), maar zijn toneelwerk is in Nederland nog onbekend. The Waverly Gallery werd in 2001 genomineerd voor een Pulitzer Prize, dus de verwachtingen zijn hooggespannen. En worden meer dan waargemaakt.

Want wat een prachtig geschreven stuk is dit. Lonergan schrijft een komedie die langzaam omslaat in tragedie en doet dat over een uiterst gevoelig onderwerp: een vrouw die haar grip op de wereld verliest door de ziekte van Alzheimer en haar naasten die haar zien aftakelen. Een mindere schrijver had een groter probleem gemaakt van het huis dat Gladys dreigt te verliezen en de consequenties die dat heeft voor haar dochter, zwager en kleinzoon. Lonergan blijft echter weg van grote plotwendingen en focust op de communicatie tussen personages. De misverstanden tussen Gladys en haar naasten, maar ook tussen die naasten onderling, zijn bij vlagen hilarisch en hartverscheurend.

Een van de hoogtepunten komt vroeg in de voorstelling, wanneer Gladys (Anne Wil Blankers) aan het dineren is met haar familie. Dochter Ellen (Lies Visschedijk) doet er alles aan om haar moeder bij de les te houden en corrigeert ondertussen haar man Howard (Dick van den Toorn), die nogal aan het schreeuwen is tegen zijn slechthorende schoonmoeder. Kleinzoon Daniël (Daniel Cornelissen) moet ondertussen dezelfde vragen van zijn oma beantwoorden, terwijl alle drie haar keer op keer vertellen dat ze op vakantie naar Vermont gaan. Lonergan laat niet alleen zijn spelers razendsnel op elkaar reageren, maar schrijft ook dialogen naast elkaar op, waardoor er door elkaar heen wordt gepraat. 

De humor zit in de vele misverstanden tussen Gladys en haar familieleden, maar ook tussen familieleden die tot elkaar proberen door te dringen en daar niet in slagen. Daarnaast is Gladys niet de enige die de wereld om haar heen niet goed kan inschatten. De jonge kunstenaar Don (Pepijn Schoneveld) etaleert zijn schilderijen in de galerie, maar heeft geen idee van zijn gebrek aan talent, of van de dementie van de galeriehoudster. Als niemand komt opdagen bij zijn eerste expositie in New York, noemt hij het alsnog de mooiste dag van zijn leven.

Anne Wil Blankers, Lies Visschedijk, Daniel Cornelissen e.a.

Zo wordt de thematiek van Galerie The Waverly breder getrokken dan enkel het hoofdpersonage. De moeite die het Gladys kost om contact te maken met anderen of de buitenwereld te begrijpen, geldt evengoed voor de personages om haar heen. Als ze zegt dat niemand meer met haar praat, kan dat liggen aan haar gehoorproblemen, maar Lonergan suggereert ook dat de wereld om haar heen killer is geworden. Het stuk speelt zich af tussen 1989 en 1991, een tijd waarin New York in een financiële crisis zit, drugsproblematiek toeneemt en er een conservatieve politieke wind waait. Van de eensgezindheid uit Gladys’ jonge jaren is weinig overgebleven: er is veel veranderd in twintig jaar, wordt weemoedig opgemerkt.

Het decorontwerp van Catharina Scholten is sober, maar effectief. Het levensgrote schilderij van een bewolkte horizon zegt iets over de gesteldheid van de hoofdpersoon. Scholten en regisseur Mette Bouhuijs houden het toneelbeeld eenvoudig om te focussen op het spel van de vijf acteurs, dat minstens zo sterk is als het script (soepel vertaald door Daniel Cornelissen).

Anne Wil Blankers bouwt de transformatie van haar personage bijna onmerkbaar op. Elke scène voegt ze iets toe: een hapering in de tekst, een vertraging in beweging of een rug die net iets meer gebogen is. Als Gladys uiteindelijk niet meer ophoudt met praten, zie je een schaduw van de vrouw die ze aan het begin is: iemand die verwoede pogingen doet om door taal verbinding te houden met de wereld.

Anne Wil Blankers, Lies Visschedijk, Daniel Cornelissen e.a.

Rondom Blankers staat een groep die allen hun sporen verdiend hebben in komedie: Schoneveld als cabaretier, Cornelissen in onder anderen Showponies en de televisieserie Nieuw Zeer, Visschedijk in Gooische Vrouwen en Van den Toorn in vele familievoorstellingen van Pieter Kramer. Allen hebben de komische timing die nodig is om deze tekst te spelen, maar spelen ook mooi de tragiek die onder de komedie ligt: de verslagenheid van de kunstenaar die zich realiseert dat niemand op zijn werk zit te wachten of het verdriet van de familieleden die hun moeder of oma zien wegkwijnen. Met name Visschedijk heeft een paar prachtige momenten, waarin ze even niet meer de ballen hoog kan houden en de façade voor haar moeder op kan houden.

En zo eindigt Galerie The Waverly toch met een traan. Knap hoe deze acteurs en de regie van Bouhuijs je in een anderhalf uur kunnen laten lachen en je ontroeren. Het maakt benieuwd naar die andere teksten van Lonergan.

Foto’s: Joris van Bennekom