‘Dit zijn afscheidsdagen,’ zegt de naamloze ik-persoon uit de theatersolo Gaandeweg, gespeeld door actrice Debby Petter. Aan de achterzijde van de speelvloer staan verhuisdozen opgesteld. Meer decor is niet nodig. De lichten blijven gedurende de hele voorstelling op dezelfde stand staan. De rode sjaal die Petter draagt is het enige kleuraccent; ze draagt verder zwart-wit. Deze innige soberheid vormt de entourage van een monoloog waarin het in elke zin, elke scène draait om afscheid. En een groot, niet nader te benoemen familiegeheim.

Thomas Verbogt schreef de tekst en deed de regie. Eerder speelde Petter de solo Ik ben er nog en maakte ze deel uit van de cast van Zadelpijn en ander damesleed. Ook  stond ze, met Wivineke van Groningen, in de voorstelling Mijn man, geschreven door cabaretier Youp van ’t Hek. Over de band tussen moeder en dochter maakte ze de solo Ik ben er nog.

Van Damesleed herinner ik me de hilarische frivoliteit van het spel van Petter en de andere actrices. Nu zijn toon en sfeer volkomen anders. Ernst, dat is het sleutelwoord. Het is een vorm van ernst die ook in de romans en columns van Verbogt schuilt. Weemoedige ernst. Petter richt haar monoloog frontaal tot de zaal, het publiek open en rechtstreeks aankijkend. Zojuist heeft de vrouw afscheid genomen van de groenteboer waar ze al meer dan een kwart eeuw komt. De groenteboer sluit de winkel.

Via de groenteboer komen we bij haar ex-man terecht en vervolgens bij haar familie. Haar moeder is overleden en de vrouw heeft, op die enkele verhuisdozen na, het hele verleden van de moeder in 134 vuilniszakken gedaan en weggegooid. Wat ze behouden heeft is een enkel fotoalbum, een blokfluit en een muziekdoos waaruit Het Zwanenmeer opklinkt als je die opent. Met deze ook al melancholieke melodieën komt het pijnlijke jeugdtrauma van haar zuster naar boven, die naar Australië is geëmigreerd. Verder weg van het ouderlijk huis kan niet, en dat heeft zijn reden. ’s Nachts belt haar zuster op, collect call. Urenlang vertelt ze haar verhalen, zelfs over betaalde seks. Die heeft ze met mannen die op hun vader ljken. Dure nachtelijke gesprekken. De zuster wil zelfs niet aanwezig zijn bij het overlijden en de begrafenis van moeder.

Onder het afscheid nemen gaat een andere laag schuil, die van het zoeken en vinden van de juiste levenshouding. Een mooie zin is deze, opgetekend uit de mond van moeder: ‘Hoe ouder je wordt, des te meer raak je kwijt. Denk maar niet dat het leven er lichter op wordt.’ Dat is, in a nutshell, het hele innerlijke drama van Gaandeweg. De moeder sprak deze woorden tot haar kleinzoon Joost, van wie de ik-figuur ook afscheid neemt en die zijn eigen leven gaat, zijn eigen weg vindt in het volwassen leven en vanaf het ene moment op het andere geen kind meer is. De vrouw probeert luchtig om te gaan met alle tragiek in haar leven. Haar levenshouding wordt ‘het kan me niet schelen’ en ze probeert de zwaarte uit haar ogen weg te nemen.

Zoals Petter haar rol speelt, is voorbeeldig en ingetogen, ook heel serieus. Afgezien van een vileine passage over moderne kunst, waarin een bak afgewerkte motorolie door omstanders wordt beschouwd als het hoogste in de kunsten, telt de voorstelling niet veel humor of losheid. Dat zou ook niet passen bij het geheel. Dus luistert het publiek aandachtig en met verstilde ontroering naar dit afscheidsverhaal.

Foto: Bob Bronshoff