Terwijl de spelers van Free to be Free op het Buurkerkhof in Utrecht het slavernijverleden van de stad blootleggen, begint even verderop het carillon van de Dom een vrolijke melodie te spelen. De klok klinkt pijnlijk dissonant met de muziek van de performers, maar die laten zich niet overstemmen. Sites of Memory maakt op slimme wijze zichtbaar dat ook de verhalen over slavernij onderdeel zijn van het geheugen van de gebouwen in de stad.

Free to be Free speelde al in Deventer en Amersfoort. In iedere stad past Sites of Memory de voorstelling aan op de lokale geschiedenis, in samenwerking met historische instellingen. Zo staan de makers in Utrecht bijvoorbeeld stil bij de onderhandelingen voor de Vrede van Utrecht rondom het Asiento de Negros, het monopolie op het leveren van tot slaaf gemaakte mensen aan de Spaanse koloniën. Utrecht fungeerde als handelscentrum, dus ook als het ging om mensenhandel.

Sites of Memory, onder artistieke leiding van Jennifer Tosch en Katy Streek, neemt het publiek mee op een wandeling door de stad. In Utrecht begint deze in Museum Speelklok. Gedurende de wandeling vertelt een zestal performers door middel van theater, dans, spoken word en muziek. Ondanks dat alle performers zelf verantwoordelijk waren voor het maken van een onderdeel van de voorstelling, valt het op dat ze zich allemaal thuis voelen in verschillende disciplines. Ook de makers die van origine geen danser zijn, bewegen bijvoorbeeld zonder zichtbare problemen mee in een krachtige dansscène.

Op sommige momenten komen de verschillende disciplines bij elkaar als een vloeiend geheel waarin de performers elkaar versterken. De openingsscène begint klein, met een live soundscape die Michael Wanga op zijn loopstation laag voor laag opbouwt. Dans, tekst en kleurrijke kostuums voegen zich er langzaam bij, als een krachtig en verrassend crescendo.

Op andere momenten voelt de snelle afwisseling tussen disciplines wat rommelig aan, bijvoorbeeld door de stijlverschillen tussen de Engelstalige spoken word van Michael Wanga en de Nederlandstalige poëzie van Jeannie Zuiderwijk. Los van elkaar zijn het allebei sterke, beeldende teksten, maar ze laten zich op momenten moeizaam mengen.

De meerstemmigheid van de performers is uiteindelijk voornamelijk een kracht in deze voorstelling, omdat Sites of Memory daarmee heel helder laat zien dat het slavernijverleden van een stad als Utrecht onmogelijk in één lineair verhaal te vatten is. Het geeft ruimte om de slavernijgeschiedenis vanuit verschillende perspectieven te laten zien en erkent daarmee de enorme omvang ervan. De ervaring van een verscheepte, tot slaaf gemaakte man in de achttiende eeuw (gespeeld door Jörgen Gario) kan bestaan naast het verhaal van de hedendaagse vrouw met Indonesische wortels (Zuiderwijk) die haar familiegeschiedenis probeert te achterhalen.

Bovendien laat Sites of Memory zien dat collectief geheugen niet beperkt is tot tekst: door de stad als decor te gebruiken voel je de geschiedenis van de gebouwen. Collectieve woede en trauma worden verbeeld in de lichamen van dansers Jomeica Oosterwolde, Ciara Anastasia Hiwat en Irene Mommers.

De wandeling eindigt bij het Pandhof Sinte Marie, waar Nicolaas Beets in 1856 een lezing hield getiteld ‘De bevrijding der slaven’. Waar ooit de afschaffing van de slavernij werd gepredikt, zoeken de performers bijna 200 jaar later naar manieren voor het collectief helen van een traumatische geschiedenis. Sites of Memory roept op tot het verbinden van deze verschillende verhalen en geeft daar zelf een mooie, theatrale voorzet voor.

Foto: Festival Deventer op Stelten