In 2005 was Fort Europa de afscheidsvoorstelling van Johan Simons, die van ZT Hollandia naar NTGent vertrok. Tom Lanoye leverde de tekst, een diep pessimistische litanie op ons deel van de wereld. Bij Matzer Theaterproducties maakt Michiel de Regt opnieuw theater van de tekst. Muziektheater zelfs, met jonge acteurs die kunnen zingen. Zo strak geregisseerd en gestileerd dat de vorm de inhoud in de weg zit.

Wat zijn eigenlijk de sterke punten van Europa? Wat moeten we met die oude cultuur? Dat zijn belangrijke vragen, en dus moet er theater van worden gemaakt. Tom Lanoye noemt onder meer kathedralen, filosofen, staatsmannen, Parmaham en camembert als pleitbezorgers voor het oude werelddeel. Daar zet hij honderdduizend doden door oorlogsgeweld in één eeuw tegenover. Als je de zwartste kant van onze geschiedenis afweegt tegen een ironische behandeling van ongelijksoortige kwaliteiten, is het natuurlijk duidelijk naar welke kant de balans doorslaat.

Wat we nodig hebben, is de nieuwe mens. Een opgetogen stamcelbiologe zet zich daarvoor in, maar haar enthousiasme verandert de boodschap niet. Europa is tot op de draad versleten.

Michiel de Regt zet zijn jonge muziektheateracteurs, in een compacte ruit en gesorteerd op lengte, midden op het podium zonder decor. In een kordate opeenvolging krijgen ze hun spreekbeurten. Tussendoor zingen ze uiteenlopende stukken, die doen denken aan gregoriaans, gospel of een klaagzang, maar er zijn ook vrolijkere bijdragen. Dat doen ze goed, al kan de uitspraak van Engels en Duits nog wel wat aandacht gebruiken. Het waarom van muziek op dat moment in de voorstelling is me lang niet altijd duidelijk.

In kleine choreografieën wisselen de acteurs van opstelling; ze bewegen zich van patroon naar patroon. Op een toneelachtige toon brengen ze de teksten van Lanoye. Hun manier van praten is strak geregisseerd, tot en met de toon en het tempo. De Regt maakt van de litanie een spreekstuk; zelf noemt hij de voorstelling een stemmenballet.

Dat starre patroon heeft lucht nodig als tegenwicht. De Regt mikt soms op de lach, bijvoorbeeld als hij Lanoyes verbale bombardement over de inferioriteit van de Russen breed uitspint. Negers met een berenmuts, dat zijn het. Een stemfluitje oppakken met een hoesje van nylon om je hand wordt een nogal flauw clownesk nummer.

De Regt maakte in 2016 al een Fort Europa als afstudeervoorstelling op de Amsterdamse toneelschool. Een deel van de acteurs speelt nu ook bij Matzer. Door (de bewerking van) de tekst van Lanoye als partituur te gebruiken en die in een strak stramien op te dienen, maakt hij de vorm zo rigide dat die de inhoud in de weg zit. Het wordt een spelletje. Voor een deel is de tekst dat ook, Lanoye laat zich graag meeslepen door zijn virtuoze opgefoktheid, en het is niet altijd duidelijk welke rol er spreekt en hoe gemeend die dat doet, maar tussen het spel verstopt hij een urgentie die ik in de voorstelling mis. Hij is niet voor niets een bewonderaar van Komrij en zijn maskerades.

Die gelaagdheid ontbreekt voor mij in de vaak ironische en bedachte aanpak van De Regt. Dat levert een vrijblijvende, platte voorstelling op.

Foto: Eva Roefs

Lees ook onze bespreking van de tekst van Tom Lanoye in ons dossier DeClaus Theatertekstkritiek.