Verhalen over emancipatie en het overwinnen van onrecht zijn er nooit genoeg, en het verhaal van Elizabeth Samson is er een dat bijzonder tot de verbeelding spreekt. Samson, die in het achttiende-eeuwse Suriname leefde, was de eerste zwarte vrouw die met een blanke man trouwde. Niet alleen was zij niet in slavernij geboren, zij hield zelf slaven op de plantage die haar een fortuin bezorgde. Haar wens om op latere leeftijd met een blanke dominee te trouwen zette haar ertoe de Nederlandse staat aan te klagen, en ze had daarin succes. De Surinaamse schrijfster Cyntia McLeod schreef hierover de historische roman De vrije negerin Elizabeth.

In de toneelbewerking Elizabeth Samsom vs. De Nederlandse Staat wordt het verhaal van Samson verteld in verschillende, chronologisch gesorteerde scènes. Die worden van elkaar gescheiden door prachtig gezongen Surinaamse nummers, soms onder begeleiding van drums en trompet. We krijgen steeds een ander snapshot uit Elizabeth’s leven te zien. Hierdoor wordt duidelijk hoe complex de rol van huidskleur en afkomst is in het achttiende-eeuwse Suriname en Nederland.

Een jonge Elizabeth maakt zich kwaad om haar zus, die haar vertelt dat ze te zwart is om een blanke man te kunnen vinden. Elizabeth’s slaven zien in haar ‘een vrouw die wit wil zijn’ en een zwarte dominee beweert dat God de witte mens nu eenmaal boven de donkere heeft geplaatst. Ook wordt aan het einde nog een extra draai gegeven aan de complexe verhoudingen tussen Elizabeth en wat ze twijfelend ‘haar mensen’ noemt, door te suggereren dat ze alleen zou trouwen om haar fortuin uit de handen van haar eigen familie te houden.

Het verhaal van Elizabeth Samson is belangrijk en boeiend, maar de theatrale vorm waarin het verteld wordt laat te wensen over. Zo wordt bij de rechtszaak waarmee het stuk eindigt de regel ‘show, don’t tell’ genegeerd. De discussies tussen rechter en raadsheren wordt tot tweemaal toe geluidloos voortgezet zodat Elizabeth uitgebreid kan vertellen wat haar motiveerde de rechtszaak aan te spannen. Maar tegen het einde van een voorstelling zou het publiek het hoofdpersonage al zo goed moeten kennen dat zo’n ondertiteling overbodig is. Doordat de voorstelling erg op de lach speelt en de personages meer laat uitleggen dan verbeelden mist Elizabeth Samson vs. De Nederlandse Staat de diepgang die het verhaal verdient.

Foto: Jean van Lingen