Nadat een Marokkaanse bejaarde vrouw een beroerte krijgt, lopen moeder en zoon verloren in het doolhof dat ouderenzorg heet. Mohammed doet zijn best om de laatste halte van zijn yemma (mama) zo zacht mogelijk te maken, maar de zorg werkt eerder tegen dan mee. Welk antwoord biedt de ouderenzorg aan diversiteit binnen een generatie die zich klaarmaakt voor het afscheid?

Theatermaker Floris van Delft baseerde Een zorg voor later op het boek Yemma, stilleven van een Marokkaanse moeder van Mohammed Benzakour. Hierin beschrijft Benzakour hoe zijn eigen moeder in de zorg belandt en als nauwelijks Nederlandssprekende oudere in een onbegrijpelijk labyrint terechtkomt. Als goede zoon probeert Mohammed haar verblijf zo aangenaam mogelijk te maken, maar ook hij wordt geconfronteerd met de frustrerende wetten van de zorg.

Van Delft regisseert acteur Yahya Gaier in de rol van Mohammed en zet daarbij het verhaal centraal. Zijn regie is sober, zonder franje of spektakel, alle aandacht gaat naar de tekst. Gaier speelt Mohammed klein en ingehouden, zonder opsmuk. De tekst lijkt van zo dicht bij hemzelf te komen dat je als kijker regelmatig jezelf eraan moet herinneren dat dit niet Yahya’s persoonlijke verhaal is, maar dat van Mohammed Benzakour. Een mooie prestatie van Gaier als speler.

Twee woede-uitbarstingen doorbreken het spaarzame spel van Gaier en beklemtonen de kern van de monoloog. Wanneer Mohammed een zorgmedewerker voorstelt om in plaats van oefeningen in het Nederlands, waarvan zijn moeder niets begrijpt, teksten uit de Koran te gebruiken, weigert de medewerker: ‘Ik ga me niet verdiepen in de Islam.’ Gaier schiet uit zijn sloffen, want dat is helemaal niet zijn vraag. Maar waar Gaier zijn woede uit, houdt Mohammed zich in: die zwijgt en blijft beleefd.

Een tweede keer wordt Gaier woedend wanneer een WMO-medewerker meldt dat er een huis gevonden is voor moeders, maar dat niet lijkt niet aan te sluiten op haar behoeften. De discrepantie tussen Gaiers felheid en de beheerste reactie die Mohammed daadwerkelijk geeft, is komisch, maar legt ook de vinger op de zere plek. Dit is precies wat er misgaat in de zorg: er is te weinig aansluiting bij de leefwereld van de patiënt.

De frustratie over de zorgproblematiek wordt mooi gecontrasteerd met de ontroerende tederheid tussen moeder en zoon. Zo sluipt zoonlief ’s nachts het ziekenhuis in om het boeketje bloemen dat hij na een voorstelling heeft gekregen aan zijn moeder te geven. In een andere scène legt hij de gevoelloze hand van yemma op zijn hoofd, en opnieuw en opnieuw wanneer die ervan afglijdt. Yahya Gaier weet de tederheid tussen moeder en zoon, ook al staat hij alleen op het podium, overtuigend vorm te geven.

De regie van Floris van Delft vermijdt elk spektakel. Zelfs de kleurrijke papieren windmolentjes achteraan op de scène, waarvan je een theatraal moment verwacht, worden niet uitgelicht. In deze soberheid is de meest opvallende regievondst een gordijnroede die in achtvorm boven het podium hangt, waardoor Yahya Gaier allerlei kanten op kan met hoge witte ziekenhuisgordijnen en zo verschillende ruimtes kan vormgeven. Verder moet Gaier het doen met een tafeltje en kastje, een witte stoel en een overdaad aan attributen.

Waar van Delfts regie knelt, is dat hij vaak te illustratief is. Iedere handeling waarover Gaier vertelt, voert hij ook uit. Dat is er dubbel op en vertraagt de voorstelling. Zo wordt ook elk voorwerp dat in het verhaal voorkomt op het toneel gebracht. Wanneer Mohammed een vis bakt voor zijn moeder, wordt een picknickkoffer bovengehaald, opengemaakt en een bord op tafel gezet. Dit heeft de kijker niet nodig om de scène te begrijpen, het voelt overbodig.

Ondanks dat illustratieve en misschien wat saaie regie, blijft Een zorg voor later overeind. De monoloog duurt 75 minuten, maar voelt nooit te lang dankzij het aangrijpende verhaal en Yahya Gaier die in zijn vertelling het tempo hoog weet te houden zonder dat het onrustig aanvoelt. Zijn gestoei met de witte gordijnen geeft de scènewissels een aangename energie-boost.

Naast de voorstelling bestaat het programma van Een zorg voor later uit een fototentoonstelling van Sanne Donders en de film Voyage en sol majeur van de Belgische cineast Georgi Lazarevski. Lazarevski maakt in deze documentaire de droom van zijn 91-jarige grootvader waar en reist met hem naar Marokko. De film maakt van het programma een behoorlijk lange zit, maar is het bekijken waard. Een ontroerende, tedere, grappige en soms beangstigende bespiegeling op het ouder worden.

Een zorg voor later is een belangrijke voorstelling voor zorgmedewerkers en -directeuren, en voor families die met zorg te maken hebben. Het is goed om te beseffen dat bij ouder wordende mensen niet alleen het haperende lichaam telt, maar dat daarachter nog een hele geesteswereld zit. Het verhaal van Mohammed Benzakour komt zeker binnen.

Foto: Jantje Geldof