Dat sociale media overwegend niet fantastisch zijn voor je geestelijke gezondheid is inmiddels een geaccepteerd gegeven. Maar wat als je kampt met een narcistische persoonlijkheidsstoornis? Is het dan mogelijk om op een gezonde manier op Instagram te zitten? In het intrigerende Dorian deelt Bastiaan Vandendriessche zijn gecompliceerde geschiedenis met de app en zijn eigen ijdelheid.
Zoals de titel al doet vermoeden is Dorian deels geïnspireerd door The Picture of Dorian Gray (1890) van Oscar Wilde. De roman vertelt het verhaal van Dorian Gray, een jonge en extreem knappe man die zijn ziel aan de duivel verkoopt om nooit ouder en lelijker te worden. Zijn wens wordt vervuld en in plaats daarvan wordt zijn portret, verborgen op zolder, ouder, zieker en lelijker. De Vlaamse acteur en theatermaker Bastiaan Vandendriessche verruilt het schilderij uit het boek voor zijn eigen Instagramprofiel, dat op een doek naast hem wordt geprojecteerd.
Vanaf het eerste moment druipt de ironie van Dorian af. Vandendriessche presenteert zichzelf aanvankelijk als een self-help guru: charismatisch, zelfverzekerd en klaar om de wereld te helpen. Hij vraagt ons een moment te nemen om na te denken of we onszelf écht kennen, of we onszelf ijdel vinden en of dat er eigenlijk wel toe doet. De charme spat van zijn spel af en binnen no-time heeft Vandendriessche het publiek om zijn vinger gewonden. Hij begint te vertellen over zijn worsteling met een depressie waar hij twee jaar geleden in belandde, een periode uit zijn leven die samenging met het posten van (bewerkte) selfies en zelfverzonnen citaten op Instagram als zijn persona Dorian.
De eerste foto die Vandendriessche ons toont lijkt in eerste instantie satirisch: met een overduidelijke filter, licht getuite lippen en een semi-verleidelijke pose staat hij halfnaakt in zijn badkamer, vergezeld met de tekst ‘The sun was shining, guess I was jealous – Dorian’. Het is het stereotype beeld van een ijdele millennial die de hele dag door niets anders doet dan selfies posten op Instagram voor de likes. En inderdaad, Vandendriessche bevestigt dat het zeker goed voelde om zoveel likes voor die foto te krijgen en dat hij dus hiermee verder ging. Met een zachte stem en een vertederde blik in zijn ogen scrollt hij verder – ogenschijnlijk blind voor de reacties van zijn vrienden onder de foto’s, die weinig meer doen dan hem uitlachen of ironisch met hem meedoen.
Dorian doet inhoudelijk nog het meeste denken aan het nummer ‘White Woman’s Instagram’, uit de comedyspecial Inside van de Amerikaanse comedian Bo Burnham. Beide leggen op pijnlijke wijze de inherente performativiteit van Instagram bloot: alles wat je daar post wordt op een bepaalde manier geframed. Wat staat er op de foto? Is de foto bewerkt of juist niet? Welke bijschrift staat eronder? Alles wat je daar deelt wordt door deze lenzen gefilterd, wat een bepaalde mate van authenticiteit bijna onmogelijk maakt. Daarnaast is de gehele esthetiek en beeldtaal van influencers inmiddels zo bekend, herkenbaar en afgezaagd dat niet-ironisch gebruik hiervan door kunstenaars eigenlijk niet voorkomt. Net als zijn vrienden in de reacties, lachen wij ook om de herkenbare filters en de pretentieuze citaten onder elke foto, terwijl Vandendriessche dit met een bepaalde onschuld en vertedering aan ons laat zien.
De kracht van Dorian zit in de ambiguïteit. Nooit wordt duidelijk of Vandendriessche op het podium een ironisch personage neerzet of daadwerkelijk zichzelf speelt. Zo verwijst hij meermaals naar de serie Dorian-foto’s als een project, maar becommentarieert hij ook voortdurend de humor en ironie van zijn verhaal, dat hij als een verdedigingsmechanisme lijkt op te werpen om zich niet daadwerkelijk kwetsbaar op te hoeven stellen. Vond Vandendriessche deze foto’s en zichzelf écht zo mooi en kwamen de citaten uit een oprecht gevoel dat hij daarmee iets voor de wereld kon betekenen? Of was het allemaal een grote grap, culminerend in een monoloog van bijna twee uur over ijdelheid waarin we vrijwel voortdurend zijn Instagramprofiel zien?
Kritiek over socialemediagebruik wordt vaak gepersonifieerd in de vorm van een bijzonder knappe ijdeltuit die de godganse dag niets anders doet dan het in stand houden van een online persona die een veel mooier leven leidt dan dat diegene in de analoge wereld daadwerkelijk doet. Maar wat als iemand een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft en daadwerkelijk zo enorm van zichzelf houdt dat deze niets liever doet dan hun schoonheid en liefde voor die schoonheid met anderen te delen? Hoe lang kan zo iemand de grens tussen persona en persoon voor zichzelf en voor de buitenwereld in stand houden? Vandendriessche (of is het Dorian?) claimt een narcistische sociopaat te zijn en dit daadwerkelijk mooie foto’s te vinden. Hij benoemt het als grap, maar het zorgt wel voor een fijne spanning die de monoloog een broodnodig gevaar meegeeft.
Vandendriessche legt daarmee bovendien een tragisch probleem bloot. Er zit een bijna onvermijdelijke onmogelijkheid in het maken van een oprechte voorstelling over iemands worsteling met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Een kunstwerk maken over je mentale problemen en er vervolgens geld voor vragen, is in zekere zin een vrij ijdele daad. Er valt prima te beargumenteren dat een monoloog van krap twee uur over jezelf en je narcisme daar de overtreffende trap van is. Het besef dat mensen met een dergelijke stoornis dit eigenlijk nauwelijks kwijt kunnen in kunst, is een bittere pil om te slikken.
Tegelijkertijd verzwijgt Vandendriessche het ijdele karakter van de monoloog nergens. Door voortdurend de ironie te benoemen en die vervolgens weer in twijfel te trekken, vervagen de grenzen tussen de acteur Vandendriessche, Vandendriessche in het narratief, het persona Dorian op het podium en het persona Dorian op Instagram steeds meer. Je wordt opgeslokt door een ouroboros van ijdelheid en ironie, tot je niet meer weet wat hij daadwerkelijk meent. Vandendriessche toont daarmee op krachtige wijze wat het gevaar is van een platform als Instagram voor mensen die met dergelijke problemen kampen.
Foto: Alborz Sahebdivani
