Black Sheep Can Fly, in coproductie met Het Nationale Theater en Senf Theaterpartners, zet haar tanden in Disgraced van Ayad Akhtar. De Amerikaanse schrijver levert in 2012 deze indringende eenakter af, waarin hij de westerse samenleving meerdere spiegels presenteert rondom identiteit, afkomst en religie. Ook in deze enscenering (in co-regie van Saman Amini en Eric de Vroedt) worden de grote vragen niet uit de weg gegaan.

Advocaat Amir Kapoor (Saman Amini) heeft alles prima voor elkaar: goed huwelijk, carrière in de lift, geen vuiltje aan de lucht. Waar hijzelf als Pakistani afstand heeft gedaan van de Islam, heeft zijn vrouw Emily (Charlie Chan Dagelet) juist een belangstelling voor islamitische kunst en zienswijze. Op aandringen van zijn vrouw en nichtje (Selin Akkulak) neemt hij een controversiële zaak rondom een imam aan, waarna hij door de kranten direct in relatie met de imam wordt gebracht. Tijdens een diner met Amirs collega-advocaat Jory (June Yanez) en haar man Isaac (Rick Paul van Mulligen), de conservator van het museum waar Emily exposeert, lopen de frustraties op. Zowel de interculturele als de interpersoonlijke relaties tussen de personages escaleren en ontsporen volledig.

Disgraced is een beest van een theatertekst. Tekst, verhaal en plot zijn ijzersterk. Het is te makkelijk om te concluderen dat deze productie meevaart op de kracht van de tekst, maar gezegd moet wel dat het geen eenvoudig werk is om er een eigen stempel op te drukken.

Deze Disgraced doet haar best om eigen te zijn, en komt een heel eind. Amerikaanse details – namen, kranten, bedrijven – zijn vernederlandst om het verhaal hier te laten aarden, alhoewel het gros van het plot onveranderd is. Het stuk is wat dat betreft op zijn interessants in haar meer abstractere momenten. In changementen tussen scènes komt er een focus op de scenografie (Dieuweke van Reij): schaduwspel, tableau vivants in zwart-wit, vervreemd aanvoelende Amerikaanse muziek. Het decor helpt hierin een handje: op een marmeren plaat, amper rekwisieten en decor aanwezig, wordt het minimalistische appartement van Amir en Emily geschetst. De schaarse zwart-wit-grijze tinten bieden de personages geen gratie of comfort.

Disgraced excelleert in het tonen van meerdere waarheden naast elkaar. Elk van de personages beargumenteert zijn of haar waarheid en heeft gelijk. Tegelijkertijd gaat iedereen over de grenzen van de ander heen en bevindt iedereen zich in moreel grijs gebied. Amir, Emily, Jory en Isaac staan, door afkomst, carrière en in relatie tot elkaar, allemaal zowel onderaan als bovenaan de ladder. Disgraced laat zodoende met aandacht en precisie de overlappende venndiagrammen van privileges en discriminatie zien.

Het is een hard en oncomfortabel stuk, maar niet zonder haar lichtere momenten. Moeiteloos brengt dit acteursensemble de humor, de ongemakkelijkheid en de geestdrift van deze personages naar voren. Met name Amini en Van Mulligen zijn perfect gecast en buiten de fysicaliteit van hun personages uit voor zowel de humor als de onderliggende drama. Amini uit Amirs frustratie in het begin in een stuiterende en springende fysicaliteit, later in het stuk lekker gecontrasteerd met een zwaardere, meer verstilde mimiek. Van Mulligen laat Isaac een reeks van slechte grappen en ongemak vertonen, die naarmate het stuk vordert, steeds minder amusant lijkt.

Daarmee is echter niet alles over spel gezegd. In een stuk met zoveel emotioneel geladen momenten, is het inlossen van al die momenten een koorddans. Hier en daar verstapt de productie zich en slaat de toon van drama naar melodrama. Grote uitspattingen waar kleine ingrepen hadden voldaan, trekken je soms onbedoeld uit de flow van het verhaal. Daarin gaat het spel soms voorbij aan de nuances van de tekst. Deze Disgraced snijdt diep, maar is niet persé subtiel. Het resultaat is alsnog een aangrijpend en doortastend relaas, met een tekst die in tien jaar tijd niets aan relevantie verloren heeft.

Foto: Annemieke van der Togt