Anoek Nuyens en Rebekka de Wit willen dat we voorbereid zijn. Milieudefensie klaagt Shell aan als grootste vervuiler van Nederland. Al 14.000 burgers hebben zich mede-eiser van de aanklacht verklaard. De rechtszaak ligt nog ver in het vooruitzicht, maar als die er komt, zal hij groots, ingewikkeld en ontzettend belangrijk worden. Dus moeten we repeteren. Want, de wereld is van de mensen ‘die hun tekst het beste kennen’.

Nuyens en De Wit noemen het een ‘pre-enactment’. We moeten weten wie de spelers in de Zaak Shell zijn, wat die zullen gaan zeggen en wat ons weerwoord dan zal zijn. Deze avond in Frascati is ‘een repetitie voor de werkelijkheid’ en de kick-off van hun onderzoek. Eerst interviewt Lex Bohlmeijer jurist en milieuspecialist Laura Burgers en campagneleider van milieudefensie Freek Bersch, om context te bieden. Bohlmeijer is hierbij in zijn element. Hij stelt scherpe vragen en slaagt erin om het gesprek kritisch en tegelijkertijd luchtig te houden. Hij stelt in dit gesprek ook de invalshoek van de avond vast: in plaats van over wie de ‘schuldige’ is van de klimaatcrisis, moeten we het hebben over ‘verantwoordelijkheid’. Is Shell bereidt om verantwoordelijkheid te nemen? En in hoeverre is de consument verantwoordelijk te houden?

Vervolgens zijn er twee monologen, geschreven door Nuyens en De Wit. De eerste is een tekst gebaseerd op uitspraken van de huidige en voormalige CEO’s van Shell, gespeeld door Jaap Spijkers. Spijkers komt op in pak, maar op blote voeten. Het getuigt van een vreemd soort nederigheid waarmee hij ook zijn speech begint: hij is een zondebok, een martelaar. Op strategische wijze praat hij het publiek een steeds groter schuldgevoel aan. Wij zijn de consumenten. Wij willen alles. Wij willen een schuldige aanwijzen en hij offert zich daarvoor op. Wij zetten oogkleppen op en willen niet zien dat Shell juist veel geld en onderzoek steekt in groene energie. Ze hebben ons zelfs nog gewaarschuwd, door in de jaren ’90 een film van zeventien minuten uit te brengen over de gevaren van klimaatverandering. Nee, de CEO van Shell vindt zichzelf geen leider. Hij luistert slechts naar zijn aandeelhouders en naar de consument. Shell beantwoordt slechts aan de vraag naar gas en olie, die nog iedere dag groeit.

Met deze tekst laat Spijkers heel duidelijk zien dat Shell de verantwoordelijkheid telkens van zich afschuift. Nog steeds miskent Shell zijn enorme aandeel in de vervuiling. Spijkers laat heel knap de menselijkheid van de CEO zien, maar ook de pijnlijke drogredeneringen. Dat Spijkers overtuigend is als CEO blijkt nogmaals wanneer hij afgaat en niemand hem applaus geeft.

Janneke Remmers antwoordt vervolgens de advocaat van de consument. Zij laat zien dat Shells speech zijn werk doet: de consument voelt zich inderdaad schuldig. Ze begint met het verklaren dat juridisch gezien de consument niet aansprakelijk is, daarvoor is zijn of haar aandeel aan de vervuiling simpelweg niet groot genoeg. Dat voelt niet aan als een opluchting. De monoloog van de consument is integer en laat heel treffend de verwarring zien die veel mensen ervaren. Het gevoel dat je leeft en beweegt in één grote winkel, waarin je weliswaar kunt kiezen wat je koopt, maar altijd maar moet blijven kopen. De consument voelt zich gedwongen om zich een weg uit de klimaatcrisis te consumeren met ‘happy ocean’-stickers. Maar het probleem voelt te groot, onze individuele impact te klein. Aan de ene kant voelen we de verantwoordelijkheid om groene keuzes te maken, aan de andere kant is het overzicht kwijt. Want de ‘happy ocean’-stickers zijn ook een verkooptruc. En lithium in Tesla-batterijen droogt de Zuid-Amerikaanse grond uit en zorgt voor klimaatvluchtelingen. Zo geeft in deze monoloog de consument ook de verantwoordelijkheid uit handen.

Dan is er nog een nagesprek. Het is de reflectie op de repetitie, er mogen ‘notes’ worden gegeven. Er worden drie experts aan tafel uitgenodigd: een socioloog, een milieu-advocaat en een expert op het gebied van verduurzaming van het bedrijfsleven. Het is een mooi idee om experts te laten reflecteren op de monologen geschreven door theatermakers, zodat ze nog scherper en accurater kunnen worden. Het gesprek krijgt helaas meer de vorm van een inhoudelijk debat over het bedrijfsleven en het klimaat, wat erg interessant is, maar zo weer een avondvullend programma zou kunnen zijn. Dit onderdeel had de focus meer mogen leggen op de inhoud van de monologen en de vorm van de repetitie.

Aan het eind van de avond zijn er verschillende standpunten helder uitgezet, dankzij de sterk geschreven monologen en de scherpe vragen van Bohlmeijer. Toch duizelt het me nog steeds. Het blijft een ontzettend ingewikkelde zaak, die zoveel groter is dan onszelf. Daarom is het ontzettend fijn dat het De Wit en Nuyens ons de mogelijkheid geven om te oefenen. De Wit en Nuyens laten zien hoe verstikkend de milieucrisis is en bieden ons een heel klein beetje ademruimte.

Foto: Jean van Lingen