Ze werden in groepen naar Nederland gehaald, en in nagebouwde hutjes in de buitenlucht tentoongesteld in hun eigen klederdrachten en met eigen attributen. Ze kregen geen of te weinig geld, leden vaak honger. Deze niet-witte mensen werden zo tentoongesteld voor de Nederlandse burgerij.

Voorbeelden zijn de tentoongestelde Surinamers en Indonesiërs op de wereldtentoonstelling in Amsterdam (1883), de Indische Tentoonstelling in Arnhem (1928) en het Senegalese dorp op de Nenijto in Rotterdam (1928). Maar ook in kleinere steden werden tot diep in de 20ste eeuw duizenden mannen, vrouwen en kinderen als ‘exotisch’, ‘wild’ en ‘primitief’ tentoongesteld. En zo werd onder andere het beeld van de witte Nederlander gevormd over de niet-witte mens.

De bezoekers varieerden van de witte timmerman tot de witte bankdirecteur. De winst werd opgestreken door de witte ronselaar of ‘impresario’ die deze mensen hierheen had gehaald. Zo kon het gebeuren dat een wit Hollands gezin kaartjes kocht en voor de ontspanning als zondagmiddaguitje deze ‘mensentuinen’ ging bezichtigen.

Dit is het onderwerp van de theatervoorstelling De Waarheidscommissie van Chokri Ben Chikha, een Belgisch geboren theatermaker met Tunesische roots. Al tien jaar maakt hij theater als sociale actie – onder de noemer ‘Action zoo humain’ – met lokale waarheidscommisies in verscheidene steden steeds gebaseerd op grondig feitelijk onderzoek.

De voorstellingen verbeelden rechtszaken met een voorzitter, een jury, getuigen en experts. In Rotterdam is gekozen voor de Armeniuskerk als decor. Het statige, met hout betimmerde interieur en de houten banken scheppen een sfeer van autoriteit. De opeenvolgende getuigen vertellen hun verhalen en maken daarbij gebruik van fotobeelden en dans. Ze getuigen allemaal over deze voor het Nederlandse publiek vaak nog totaal onbekende geschiedenis. De informatie die je als toeschouwer te horen en te zien krijgt is afwisselend schrijnend, onthutsend, pijnlijk, woede en schaamte opwekkend. Gelukkig wordt er ook gewerkt met humor om het geheel verteerbaarder te maken.

In de tweede helft van de voorstelling wordt de vraag opgeworpen of deze post-slavernij koloniale praktijken een doorwerking hebben in onze samenleving vandaag. We horen voor en tegens tussen de verschillende deelnemers aan deze rechtszaak. Is er verband met de toeslagenaffaire, of het etnisch profileren door de politie? Of met ‘onschuldige’ tv-programma’s als Groeten uit de rimboe of Ushi en van Dijk van SBS6? Of met de figuur Zwarte Piet? Hoe hebben dit soort praktijken de kijk van witte mensen op zwarte en andere niet-witte mensen gevormd, dan wel beïnvloed? Hoe kijken witte mensen vandaag de dag nog tegen niet-witte mensen aan, bewust, maar vooral onbewust? De voorstelling houdt spiegels voor en voelt regelmatig ongemakkelijk. Hulde voor maker Chokri Ben Chikha want dat is hoognodig.

De twee voorzitters, die elkaar per voorstelling afwisselen, zijn of spelen zichzelf: Mpho Tutu van Furth, dochter van wijlen de bekende Zuid-Afrikaanse bisschop Desmond Tutu, en Kathleen Ferrier, voormalig CDA parlementslid. De andere deelnemers worden gespeeld door acteurs. Daarbij viel Fouad Mourigh op. Hij speelt een opstandige Marokkaanse jongeman die iedereen bekritiseert en zelfs de theatervoorstelling zelf aan de kaak stelt. Levensecht en overtuigend.

Als Nederland serieus wil werken aan het verwerken van het slavernij- en koloniaal verleden verdient De Waarheidscommissie gezien te worden in heel Nederland. Die verwerking zal generaties duren, maar deze getuigenis van een schanddaad van Nederland, biedt voor een ieder een aanleiding tot onderzoek bij zichzelf en onderzoek naar de vele verzwegen of verborgen feiten uit de Nederlandse slavernij- en koloniale geschiedenis die het daglicht nog niet hebben gezien. Kennis daarover is van cruciaal belang voor een serieuze verwerking van dit verleden.

Power to mister Chokri Ben Chikha and his company for Action human zoo!

Foto: Kurt Van Der Elst