Op zijn roadtrip door de Sahara strandde beeldend kunstenaar en performer Michiel Voet met zijn metaalgroene Peugeot 504. Hij en zijn passagiers sloegen over de kop, kwamen tot stilstand tegen een rotsblok ‘die daar al eeuwen lag’, zoals hij vertelt in zijn nieuwste voorstelling De Vreemdeling. 

Voet liet de gestrande automobiel naar Nederland overkomen om ‘dichter bij de werkelijkheid’ te komen. Nu vormt de Peugeot als een sculptuur het hart van het decor waarin De Vreemdeling zich afspeelt, in een hal van de industriële NDSM-werf tijdens het onvolprezen en artistiek altijd boeiende Over het IJ Festival.

Wat deed Voet in de woestijn van Algerije? Het antwoord daarop is even spannend, bijzonder en beklemmend als de voorstelling zelf. In 2014 bracht Voet De Onzichtbare Man uit, evenals deze nieuwe ook bij Orkater. Het was het waargebeurde met fictieve elementen doorweefde verhaal van een illegale Algerijnse man die enkele jaren in Voets atelier woonde op de voormalige scheepswerf in Noord. Voet tekende het bizarre verhaal op van een wereld die zich, zoals hij zegt, ‘slechts op enkele millimeters van ons bestaan afspeelt’, de wereld van de illegalen, de ongedocumenteerden, de verschoppelingen.

Er moest een vervolg komen op dit kunstproject waarin theater, fotografie, tekst en beeldende kunst samenkomen. Nadat Voet een tijdlang niets van zijn vriend Karim Ramtani had gehoord, besloot hij met hem af te spreken in Algiers, op de hoek van een straat. Ramtani komt niet opdagen en Voet besluit hem te gaan zoeken, hij spreekt willekeurige mensen aan. Een werkloze jongeman verwijst hem naar een dorp in Zuid-Algiers, 2318 kilometer dwars door de woestijn.

De nietsontziende Voet reist er met de jongeman en een vriendin heen, in die Peugeot. Vergeefs. Onderweg geeft hij performances in de barre leegte van het woestijnlandschap door met spandoeken te gaan zwaaien met teksten erop als ‘Karim Ramtani, où es-tu?’ Want bij Voet staat alles in dienst van de performance die hij vastlegt of filmt. Dit lijkt zijn levenswerk.

Meral Polat, Adam Kissequel en Ozan Aydogan vertolken de drie ‘vreemdelingen’ die de Europese kunstenaar ontmoet op zijn zoektocht naar de vreemdeling uit de titel, zijn vriend Karim. Polat vertelt het verhaal van een Algerijnse ambtenaar die opdracht heeft alle vluchtelingen op te sluiten of zelfs neer te schieten, want ze ontlopen hun verantwoordelijkheid voor het land. Dit werk brengt haar in contact met de migrant en vroegere studievriend Ozan Aydogan met wie ze een bondje sluit: hij herkrijgt zijn vrijheid nadat hij als vluchteling is gearresteerd op voorwaarde dat hij haar inlichtingen verschaft.

Tot slot is daar Adam Kissequel die het verhaal vertelt over het lot van vluchtelingen in handen van malafide mensensmokkelaars. Het zijn aangrijpende vertellingen die we horen, geworteld in Algerije als een voormalige Franse kolonie. Over migratie, armoede, gebrek aan toekomstperspectief en illegaliteit gaat het, een bijna onbekende geschiedenis in het vrije, geprivilegieerde Westen.

In de regie van Leopold Witte en met tekstbijdragen van Michael Bijnens, Kissequel, Witte en Voet zelf is De Vreemdeling een absurdistische voorstelling over rauwheid van de illegaliteit. In mijn herinnering was De Onzichtbare Man strakker, intiemer en verrassender dan De Vreemdeling, omdat hierin Karim een man is met tientallen gezichten en evenzovele verhalen die Voet wilde laten kloppen, maar die hij niet kon rijmen.

De Vreemdeling, een titel vrij naar het gelijknamige boek van Albert Camus uit 942, laat zien hoe het Karim is vergaan, want hoe onvindbaar ook, aan het slot spreekt hij geruststellende woorden in op Voets voicemail. De persoonlijke drijfveer om zijn voormalige vriend op te zoeken krijgt zwaar geschut te verduren door de echte en verschrikkelijke werkelijkheid van de Noord-Afrikaanse vluchtelingenwereld uit te beelden. Hier botst het ironisch-absurde karakter van Voets performance met journalistiek naturalisme. De balans is niet altijd in tact. Maar dat neemt niet weg dat Voet met theatergezelschap Orkater een meeslepende en pijnlijke werkelijkheid toont, waarin de sporen van het koloniale verleden en het superioriteitsdenken van West-Europa nog steeds dominant zijn. Dat is zonder meer een grootse prestatie.

Foto: Ben van Duin