Theatermaker Lizzy Timmers onderzocht het fenomeen ’terugkeer Turk’, ofwel Turkse Nederlanders die overwegen naar Turkije te verhuizen. Een interessant maatschappelijk fenomeen, dat ze belicht aan de hand van vier verschillende personages: een neurotische wetenschapper die onderzoek doet naar de migratiemotieven van deze groep, een allochtone middelbare scholier, een hoogopgeleide, gesluierde vrouw van Turkse komaf die naar Istanbul is geëmigreerd om zich trots te kunnen voelen op haar Turkse identiteit, en een Turks-Nederlandse filmmaakster die het juist zat is om met haar afkomst bezig te zijn. Al deze personages worden gespeeld door Yonina Spijker, die in haar spel ondersteund wordt door live muziek van Floris van Bergeijk en Ata Güner.
De voorstelling begint met de mededeling dat per jaar 3000 Turkse Nederlanders naar Turkije verhuizen, en dat ongeveer een kwart van de Turkse Nederlanders zo’n verhuizing overweegt. De oorzaken hiervoor worden gezocht in de opkomst van het populisme, maar ook in het feit dat een veranderend politiek klimaat in Turkije maakt dat een conservatieve groep Nederlandse Turken zich er meer thuisvoelt.
Het is jammer dat de vorm waarin deze belangrijke thematiek wordt gegoten te wensen over laat. Spijker zet de drie vrouwelijke personages geloofwaardig neer, maar zal nog flink moeten schaven aan middelbare scholier Rachid. Haar uitspraak is te bekakt, en af en toe een ’tssss’ en ‘weet je’ maken je zinnen geen straattaal. Wie regelmatig vmbo-scholieren hoort praten, weet dat woordcombinaties als ‘ik ga het meteen opengooien’ en ‘net dat stukje motivatie’ niet uit hun mond komen rollen. Bovendien beweert Rachid zichzelf al twaalf jaar te kennen, terwijl zijn anekdotes over zijn tijd op de middelbare school de indruk wekken dat hij in de bovenbouw zit – hoe zit dat?
Verder hadden de makers wat beter na mogen denken over de overgangen tussen de personages. Güners rap – over romantische ontmoetingen in de avond, vertelt mijn Turkssprekende buurman – is op zich een leuk intermezzo, maar wat de functie is binnen de voorstelling wordt niet duidelijk. In welke huid Spijker hier zit al evenmin. Af en toe spreekt Spijker in de rol van neurotische wetenschapper de voicemail van een ex-geliefde vol, maar deze – overigens intrigerende – kant van dit personage wordt nergens verder uitgewerkt.
Als Lizzy Timmers wat secuurder nadenkt over de theatrale eisen die ze aan deze voorstelling stelt, zal De Terugkeer-Turk meer tot denken aanzetten.
Wat jammer dat er zo wordt ingezoomd op één minder belangrijk personage (Rachid). Die volgens mij vertelt over het advies dat hij krijgt opzoek naar een middelbareschool (wat correcte leeftijd betreft).
Mij zijn andere aspecten van de voorstelling bijgebleven. Zoals bijvoorneeld het Skype gesprek tussen de Nederlandse actrice en de Turkse Nederlander. Hij vertelt hoe hij extra hard lacht tegen oude vrouwtjes om ze gerust te stellen waarop zij uitlegt dat ze altijd extra breed lacht naar niet Westerse Nederlanders om duidelijk aan te geven hoe welkom ze wat haar betreft zijn. Wat beide natuurlijk pijnlijk is. De vorm is misschien niet helemaal helder. Maar je ziet een zoektocht zonder duidelijke antwoorden. Een soort gedachte experiment. Zeer prettig om naar te kijken.
Zonder ook maar één recensie van tevoren te lezen ben ik met een open mind gisterenavond in Rotterdam gaan kijken en ik heb de hele avond GENOTEN. Dat piepkleine onderdeeltje waar Boukje Cnossen over zeurt valt helemaal in het niet bij de overdaad aan positiefs in deze voorstelling. Van de vorm, enkele losse typetjes, fantastisch gespeeld door Yonina Spijker, heb ik geen last gehad. Ik vond het onderwerp, en de wijze waarop Lizzy en Yonina dat uitgewerkt hebben, inhoudelijk zeer herkenbaar: dat je het op den duur ook niet meer weet, als progressief denkende burger, en dat je daar dan ook wat stuurloos/radeloos door wordt dat gaf de hele vorm goed weer. Ik moest ook regelmatig stilletjes lachen want het mag dan wel een serieus onderwerp zijn, het werd met heel veel subtiele humor gebracht. Ook de muziek vond ik erg mooi, op zichzelf en hoe het als achtergrond ingezet werd. Ook leuk hoe die twee keer teruggekeerde Turk (terug naar Istanboel en daarna weer terug naar Nederland) vertelde dat hij het hier zo leuk vond in Nederland (nog geen vechtpartij gezien hier). En dan die dame met hoofddoek die vertelde hoe het er bij de kapper aan toe gaat in Istanboel. Zonde dat al die ingewikkelde bewerkingen aan haar haar dan weer weggestopt worden onder die hoofddoek. Ook de telefoongesprekjes met de geliefde vond ik leuk. Hadden wel minder met het onderwerp te maken, maar gaven toch mooi weer hoe ingewikkeld relaties kunnen zijn. Kortom: iedereen gewoon gaan kijken en genieten. Het positieve is 95% en dat ene detail van de recensente, dat had ik zelf niet eens in de gaten.