Krzysztof Pastor (1956), vaste chorograaf van Het Nationale Ballet, is in Polen onderscheiden met de Officer’s Cross in de Orde van Polonia Restituta. Pastor ontving de onderscheiding voor zijn uitzonderlijke artistieke en creatieve prestaties en zijn bijdrage aan de ontwikkeling van ballet als kunstvorm in Polen. Krzysztof Pastor is vaste choreograaf bij Het Nationale Ballet sinds 2003. In maart 2009 werd […]
Nog voor de première was de hele voorstellingenreeks van De Poolse bruid al uitverkocht. Dat kan alleen maar komen door de mateloze populariteit die de bekroonde film uit 1998 nog steeds heeft, ruim twintig jaar na dato. Des te verwonderlijker is het dat niemand ooit eerder op het idee is gekomen een bewerking te maken voor toneel.
Maar misschien is dat ook weer niet heel raar. Hoewel de film op een prachtige manier de voorzichtige toenadering van twee beschadigde mensen verbeeldt, is er een grote rol weggelegd voor het Groninger landschap. Die bepaalt in belangrijke mate de sfeer van de film. Dialoog is er nauwelijks. Probeer daar maar eens toneel van te maken.
De in Groningen woonachtige actrice Lotte Dunselman (die in 2017 de Colombina won voor haar rol in Volpone van Dood Paard ) meende dat het kon. En wat haalt ze haar gelijk! De Poolse bruid, uitgebracht als co-productie van haar eigen gezelschap TgECHO en het Noord Nederlands Toneel, is een onvergetelijke voorstelling geworden, een intiem drama over twee kwetsbare mensen die door omstandigheden tot elkaar veroordeeld raken en daar, met vallen en opstaan, iets heel moois van maken.
In tegenstelling tot in de film is het weidse Groninger landschap niet zichtbaar. De voorstelling speelt zich volledig af binnen de vier muren van de gigantische schuur van boerderij De Haver in Onderdendam. Toch is dat landschap wel degelijk aanwezig, maar dan in de taal. Zoals alles in De Poolse bruid talig is. Jibbe Willems roept in zijn schitterende tekst een complete wereld op, zo ongelooflijk evocatief dat voor je geestesoog die uitgestrekte weilanden, die woeste bomen en jagende luchten als vanzelf verschijnen.
De eerste strofe die we horen:
De zon duwt zich met moeite/over de rand van de horizon/blijft laag als de nevel/begint traag/en met tegenzin/aan de dag
En verderop:
Hier zit niks tussen/land en lucht/geen staal beton glas/ja bomen wortelen hier en daar/in de stoppelbaard/van ongeschoren velden.
De meanderende, poëtische taal wordt door Dunselman als de Poolse Anna en door Paul van der Laan als de Groninger boer Henk Woldring afwisselend in de derde of in de eerste persoon uitgesproken. Dat gebeurt soms binnen één strofe. Deze kunstgreep stelt hoge eisen aan de spelers die binnen luttele secondes moeten schakelen van de rol van verteller naar die van personage. Mede dankzij de uiterst subtiele regie van Lies van de Wiel gebeurt dat de hele tijd volstrekt overtuigend.
Werkelijk alles klopt in deze voorstelling. Zo verschuiven heel langzaam, in hetzelfde rustige tempo van de vertelling, de zinnen steeds nadrukkelijker naar de eerste persoon, parallel aan de voorzichtige toenadering van de twee. Hij, de stugge boer die gewend is aan zijn eenzame bestaan, staat mondjesmaat de aanwezigheid van een ander toe. Zij, misbruikt en getraumatiseerd door een brute verkrachting, overwint langzaam haar angst en durft in te zien dat deze man niets kwaads in zin heeft. Het is hartverscheurend mooi om mee te maken hoe deze twee elkaar met horten en stoten ontdekken.
De subtiele gitaarklanken van het duo Bert Hadders en Joost Dijkema leggen zachte accenten onder de momenten die daar om vragen. Zoals je bepaalde beelden van Paris, Texas niet kunt terughalen zonder de gitaar van Ry Cooder erbij te horen, zo sluit ik niet uit dat enkele scènes uit De Poolse bruid slechts beklijven met de bijbehorende muziek van die twee muzikanten erbij.
In een interview zei Lotte Dunselman onlangs dat het haar het mooiste leek als mensen van tevoren niet opnieuw de film gaan kijken. ‘Dat die stilte en dat land slechts vage herinneringen zijn en dat men bij ons opnieuw kennis maakt met het verhaal over die twee mensen.’ Ik had de film wel weer bekeken. Ze kan gerust zijn: vanaf de allereerste scène bestaat die niet meer en word je meegezogen in dit ontroerende verhaal.
‘Laat hen een lang en gelukkig/op een stuk standvastig aarde/dat – al gaat de rest ten onder -/eeuwig boven het maaiveld troont’, klinkt het aan het eind.
Hoe graag wensen ook wij dan op dat moment eeuwige voorspoed en geluk voor deze twee mensen. Laat deze wensdroom uitkomen. Ze verdienen het, meer dan wie dan ook.
Want wat zijn we veel van ze gaan houden.
Foto: Polle B Willemsen
