De man naast mij port enthousiast in mijn zij en wijst naar het scherm. ‘Dat ben ik! Dat ben ikzelf!’ Te zien is een videofragment uit Mag ik deze dans? (2003), een productie waarin choreograaf Adriaan Luteijn professionele dansers en dansers met een verstandelijke beperking liet samenwerken.
Het is maar een van de vele projecten die Luteijn in de afgelopen 17,5 jaar opzette met als doel om op het oog verschillende mensen met elkaar te verbinden. Luteijn werkte onder andere met mensen met het syndroom van down en mensen met autisme, vaak in samenwerking met professionele dansers. De resultaten presenteerde hij in het tweejaarlijkse programma De ontmoeting.
Ter ere van die 17,5 jaar ‘inclusiedans’ is nu het programma De Ontmoeting Revisited samengesteld. Enkele hoogtepunten uit de afgelopen jaren worden getoond, namelijk Op Bach (2018), een fragment uit Roze cast (2018), Asperger duet (2014), Hart van steen (2016) en de nieuwe productie Circular. Op zo’n avond, met al die verschillende producties naast elkaar, zie je pas goed waarin de kracht van de choreografieën van Luteijn ligt. Hij ziet zaken die door sommige mensen als beperkingen worden gezien juist als mogelijkheden, en werkt vanuit de individuele, unieke kracht van elke danser.
Dat is bijvoorbeeld mooi zichtbaar in de solo Op Bach, gedanst door Maarten Beekhuis. De stem van Luteijn is als voice-over hoorbaar in de zaal. Hij geeft aanwijzingen aan Beekhuis, die op het podium staat: hand op, uitstrekken, doorsteken, pivot, plié. Beekhuis volgt ze keurig op. Totdat de gedachten van de danser er dwars doorheen gaan, eveneens duidelijk hoorbaar in de zaal: ‘jeuk, box aanraken, dwangneurose, wen er maar aan’. Zijn lichaam volgt nu zijn eigen gedachten, en kan er niet mee stoppen.
De keurig uitgedachte pasjes worden verstoord door een patroon van krabben, de doos op het podium aanraken en andere dingen die Luteijn toch echt niet bedacht heeft. Zo ontstaat een tegenreactie op de dwang die Luteijn met zijn stem uitoefent, en wordt de dwangneurose van Beekhuis juist gekeerd tot de mogelijkheid om te improviseren en vrij te zijn, dwars door de woorden van Luteijn heen. Een prachtige vondst.
Luteijn is op zijn best wanneer hij gebruik maakt van de specifieke eigenschappen van de mensen met wie hij werkt. Het fragment uit Roze cast is daarom wat minder sterk. De voorzichtige duetten, waarin de dansers elkaar langzaam vinden, zijn ontroerend, maar qua bewegingstaal minder interessant.
Asperger duet en Hart van steen vormen twee korte duetten waarin een professionele danser en een amateurdanser samenwerken. Met kleine arm- en hoofdbewegingen geven ze de beweging aan elkaars spieren door. Opnieuw choreografisch gezien minder interessant, maar ervaren hoe de duo’s op basis van gelijkwaardigheid het beste in elkaar naar boven halen is minstens zo waardevol.
In Circular werken twee professionele dansers samen met een amateurdanser wiens lichaam niet zo vloeiend werkt als dat van de meeste mensen. De handen zijn wat naar binnen gekromd, hij loopt met een zwaaiende wieg. Maar wat doet Luteijn? Hij gebruikt juist die bewegingskwaliteit als uitgangspunt voor de choreografie, en laat de andere dansers dit uitvergroten tot een groteske imitatie. In cirkels lopen zij krachtig en stabiel door de lichtcirkel. De dansers nemen elkaars bewegingskwaliteit over, en de dramaturgie is rond.
Natuurlijk is die dramaturgie mooi gevonden, maar toch is dat niet het belangrijkste. Luteijn brengt groepen mensen samen die anders nooit samen zouden zijn gekomen, en toont aan zijn publiek de unieke kracht van mensen die in de samenleving vaak als zwak worden neergezet. Hij benadert en behandelt hen gelijkwaardig en ziet ieders kwaliteit. Dat is ontroerend om te aanschouwen, je zou willen dat dit in de hele samenleving zo gebeurde. Bovendien geeft Luteijn niet alleen een tegengeluid aan de samenleving, maar ook aan de danswereld zelf, die nog net zo vaak om uiterlijke perfectie en een bepaald schoonheidsideaal draait.
Ter ere van 17,5 jaar inclusiedans door Adriaan Luteijn is de fotopublicatie ‘De bijzondere ontmoetingen van Introdans’ verschenen. Het boek is te koop voor en na de voorstelling in Stadstheater Arnhem en via www.introdans.nl. Foto Circular, Hans Gerritsen
