Pijler van de samenleving is het vierde en laatste deel uit de Crashtest Ibsen-saga die Oerol nu al vier jaar in de ban houdt. Een einde in majeur voor Moeremans&sons, het collectief dat zich na deze tiendaagse op Terschelling onherroepelijk ontbindt.

In een bucolisch landschap vol klaprozen dolt Rosa Van Leeuwen met de schaapjes, tokkelt Louis van der Waal op zijn accordeon en keuvelen dames van stand Eva Meijering en Sarah Moeremans gezellig onder hun parasolletje. Welkom in Henrik Ibsens negentiende eeuwse Noorwegen, met zijn fjorden en harmonieuze gemeenschappen. Wat een pais en vree!

Of niet? Scheepsbouwer Karsten Bernick (Joep van der Geest) blijkt naast ‘de kransslagader van de lokale economie’ ook een ordinaire oplichter en overspelige echtgenoot te zijn. Maar dat weet hij goed in de doofpot te houden. Tot – motorisch moment – zijn schoonbroer Johan (van der Waal) en zijn vroegere liefje Nora (Moeremans) na vijftien jaar weer opduiken uit de Verenigde Staten. Door hun onthullingen brengen zij scheuren in het picture perfect leventje van Bernick. Scandalitis in Scandinavië!

Post truth
Achter Ibsens verhaaltje schuilen heel wat ethische en morele dilemma’s die Joachim Robbrecht in zijn tekstadaptie opnieuw glashelder naar voren schuift. Moeten we de arbeidersrechten beschermen of toch vooral investeren en onze economie moderniseren? Blijven we vechten voor ons veilig en vertrouwde vaderland of stappen we mee in de wilde globalisering? En nemen we onze eigen verantwoordelijkheid of zoeken we een zondebok die ons vrijpleit?

‘Sometimes we have to live our lies’, klinkt het hier ontluisterend. Dé waarheid, zoals Ibsen die wilde ontmaskeren, bestaat niet meer in onze zogenaamde post truth-samenleving. Leugens zijn ‘alternatieve feiten’ geworden, goed en kwaad zijn niet meer zo simpel aan te wijzen als in 1877. Wat is dan wel de pijler van onze samenleving, wanneer waarheid en vertrouwen ons niet langer binden? Is het hebzucht? Scepsis? Of suffer: liefde? Of moeten we dat hele concept ‘samenleving’ zelf niet eens onder de loep nemen? Moeremans&sons filosofeert er aan het langerrekte eind stevig over door en neemt zo de draad op waar Ibsen die 140 jaar geleden liet liggen. Dit is theater op zoek naar antwoorden. Maar zijn die er wel?

West side story
Vormelijk is deze Pijler van de samenleving, dat overdag speelt op Oerol, soberder dan de eerste drie late night shows uit de Crashtest Ibsen-reeks, waarin special effects een magisch natuurlandschap creëerden. Halverwege dit stuk barst toch plots één lange musicalscène los. Op de tonen van Jimi Zoets elektronummer rollen de zes acteurs een enorm doek, een combinatie van de Amerikaanse en Noorse vlag, over de hoofden van het publiek. Daarna paraderen ze, haast aandoenlijk knullig, met rode en blauwe vlaggen door de duinen. Ondertussen zingen ze West side story-gewijs ‘I wanna live in America’ of rappen ze net argumenten om in Noorwegen te blijven en her geluk niet in het beloofde land overzee te zoeken. En o ja, er popt – spoiler alert! – ook nog een springkasteelhuis op uit het zand. Zeer geestig allemaal. Schaamteloos kiezen voor het grote gebaar: het werkt erg aanstekelijk.

Moeremans’ metadrama, dat de rode draad vormt doorheen dit vierluik, wordt in Pijlers van de samenleving extra uitgespeeld. Zo is Matthijs IJgosse heerlijk als Henrik Ibsen himself, de ‘drama queen’ die als dirigent met zijn wandelstok ‘zijn’ conflicten oppookt langs de zijlijn. Regisseur Sarah Moeremans staat voor het eerst in deze reeks mee op scène (’t is te zeggen: in de zandbak) en kwijt zich uitstekend van die taak. Bij Ibsen heette haar personage nog Lona, maar hier wordt dat dus Nora. Niet toevallig verwijzend naar Ibsens bekendste stuk Een poppenhuis dat Moeremans&sons in 2015 nog op Oerol speelde. In hun fantasie heeft Nora zich in tussentijd verder geëmancipeerd, trok ze op pursuit of happiness naar Amerika en verschijnt ze nu als sterkere vrouw en (letterlijk) vrijheidsbeeld opnieuw ten tonele. Ibsen zelf kan alleen maar verschrikt toekijken hoe zijn eigen iconische personage (dat hij overigens pas twee jaar na Pijlers bedacht) zich hier onttrekt aan zijn auteursschap. Meer meta kan het niet meer worden!

Einde van een tijdperk
Deze Pijlers van de samenleving dompelt je voor het laatst onder in het universum van de Crashtest Ibsen-serie. Personages die in opstand komen tegen hun lot, acteurs die hen met veel plezier en humor vertolken en de magic nature die net als Ibsen toont dat niets is wat het lijkt: we zullen het allemaal niet gauw vergeten. Ibsen zou trots zijn geweest als hij ziet hoe zijn schepsels zich bij Moeremans&sons steeds verder zijn blijven evolueren.

Hiermee komt niet alleen een einde aan een memorabel tijdperk op Oerol, maar ook voor Moeremans&sons zelf. Een jaar nadat ze voor het eerst structurele subsidies van het Fonds voor de Podiumkunsten ontvingen, doeken ze zichzelf na dit festival onverwachts op. De ambities en wensen van de leden van het collectief waren niet langer verenigbaar, aldus Sarah Moeremans. ‘Het was kort, hevig en krachtig. We willen liever tijdig afronden met een gevoel van “je had er bij moeten zijn” dan dat we onszelf per se in stand willen houden.’

Een dappere en te respecteren keuze, uiteraard. Maar toch: wat een zonde. Want wie gaat volgend jaar op Oerol dat geslagen gat nu opvullen?

Foto: Sanne Peper