Secuur en heel precies. Zoals een wetenschapper te werk gaat. Zo laat Wang Chongs regie van Nick Payne’s stuk Constellations zich het best omschrijven. Een logische aanpak wellicht voor een stuk waarin een der beide protagonisten een theoretische natuurkundige is die gespecialiseerd is in de snaartheorie, maar het maakt de voorstelling ook wat bloedeloos. Hoe aangrijpend het liefdesverhaal tussen de fysica en de bijenhouder ook is. (meer…)
Hij heet Roland en zij Marianne; ze ontmoeten elkaar bij een barbecue. Meteen na de eerste gewisselde blik is de verliefdheid er, zoals dat gaat, een combinatie van innerlijke trilling en schoorvoetende verlegenheid. En dan, scène twee, ze ontmoeten elkaar nog eens, opnieuw bij een barbecue, maar nu is het anders: Roland zegt nu niet dat hij een partner heeft, maar een ex.
Zij stelt een licht absurde vraag: kun je met je tong het puntje van je elleboog likken, als je dat kunt, dan ben je onsterfelijk: ‘Goed dat niemand het kan, dan zou het een chaos worden; de dood hoort nu eenmaal bij het leven.’ Marianne is natuurkundige, hij imker. In Constellations uit 2012 van de Britse schrijver Nick Payne (1984) staat het in de sterren geschreven: dit tweetal is voor elkaar geschapen. Ze lijken te leven onder een gunstige constellatie.
Voor Theaterbureau De Mannen vertolkt Britte Lagcher de rol van Marianne, Beau Schneider speelt Roland, bijenhouder en honingmaker. Zij geeft college in snaartheorie, kwantummechanica en voert duizenden feiten uit het universum in een database. Hij bindt zich aan het aardse met darren, werkbijen, een koningin. Schrijver Payne speelt op excellent hoog niveau met keuzes, toevalligheden of juist niet, parallelle werelden die bewijzen dat er vele keuzes bestaan en daardoor vele toekomsten mogelijk.
Het stuk doorloopt de klassieke stadia, zou je kunnen zeggen van boy meets girl: na de eerste verliefdheid volgt verrassend snel samenwonen en desondanks (of daarom?) overspel, verzoening, een huwelijksaanbod en tot slot – triest en onverwacht – de mededeling dat bij Marianne een hersentumor is gediagnostiseerd. Na de verliefdheid overheerst doodsangst die doodswens wordt.
Payne schreef een toneelstuk dat speelt met de mogelijkheden van toneel: zoals in het leven de keuzes oneindig zijn, zo is dat in het toneel in principe ook. Elke scène kan anders gespeeld worden, met andere woorden en gestiek, en daardoor leidt dat tot een andere uitkomst. Regisseur Laurens Krispijn de Boer benadrukt dit schakelen van scène op scène door een snelle lichtwissel, waardoor het spel zich herneemt, en tegelijk anders is.
Bijvoorbeeld: brengen ze na de eerste korte ontmoeting samen de nacht door? Vier keer is er telkens dezelfde beginzin – ‘Je mag bij me blijven slapen hoor’ – maar het verloop van het gesprek gaat steeds anders. Eerst wil Marianne wel, dan niet, dan weer wel, het gaat niet om de seks, maar wel om ’s morgens vroeg samen een croissant te eten.
Het zijn verrukkelijke oefeningen in schakelen en toneelspelen. Elke mogelijkheid biedt een eindeloos scala aan gevolgen, dat maakt Constellations uiterst geraffineerd. Payne verwierf als jongste schrijver de vooraanstaande Evening Standard Award. Wereldwijd gespeeld dit stuk, ook twee keer eerder in Nederland. In 2015 was deze ingenieuze liefdesgeschiedenis in Theater Kikker te zien onder de titel Mogelijkheden, vertaald en geregisseerd door Laura van Dolron. Op het Groningse festival Noorderzon 2019 speelde in het Grand Théâtre een Chinese versie door Théâtre du Rêve Expérimental, geregisseerd door Wang Chong. Vergeleken met deze laatste, symbolisch zeer zwaar beladen voorstelling (er zat een hamster gevangen in een kooitje van plexiglas met tredmolentje, de sterrenhemel werd geprojecteerd op de witte vloer), is die van Lagcher en Schneider, in de vertaling van Peter de Hoog, speels, licht, sprankelend, met een fijn hoog tempo.
Een cruciaal begrip in de toneelspeelkunst is inderdaad dit ‘schakelen’. Acteurs moeten snel kunnen schakelen van het ene register in het andere, situaties hernemen met een andere ondertoon enzovoort. Lagcher en Schneider beheersen dit metier in Constellations vaardig. Als een muzikaal motief herhaalt Marianne telkens dat er iets mis is met haar: ze heeft moeite met het vinden van woorden, vandaar de welbewuste maar prachtig naturel gespeelde versprekingen.
Aan het slot blijkt de tragische waarheid, die van haar ongeneeslijke ziekte. Die vooraankondiging heb je als toeschouwer maar net in de gaten, je denkt dat zij telkens even wegdroomt in haar poëtische gedachten over het heelal, en daarom komt de waarheid des te harder aan. Deze voorstelling is, terugblikkend, uiteindelijk helemaal geen boy meets girl-verhaal maar een waarin de abstracties van de snaartheorie een prachtige theatrale vorm krijgt.
Foto: Anne van Zantwijk
