Ergens in de bosgrond van het Oerol-eiland Terschelling ligt een schat aan cocaïne begraven. Misschien aan de voet van een lantarenpaal? De twee personages van de voorstelling Bergen Verzetten door Theater RAST komen in hun witte Volkswagen het bosterrein opgereden, zetten hun schep in de grond en gaan graven. Het brengt hen dichter bij elkaar; ze hebben een gemeenschappelijk doel: de schat vinden.

Maar er is meer aan de hand in deze rijkgeschakeerde voorstelling, geschreven door speler Ferhat Kaplan. Beide personages zijn verzeild geraakt in het criminele circuit. De ene (Kaplan) groeide op in Bergen op Zoom in een wereld van ruigheid en machogedrag. Zijn compagnon (Jean Pierre Nshimyumuremyi) bekleedt een hoge positie in de drugswereld. Tijdens het graven komen pijnlijke herinneringen boven, waarin gemeenschapsgevoel, vriendschap, familiezin, angst en ook twijfel aan de toekomst in het milieu in een mooie, ritmische afwisseling aan de orde komen.

De voorstelling speelt zich af op het bosterrein van Depot de Nollekes, tussen afgezaagde boomstammen. De eenzaam brandende lantaarnpaal maakt de plek nog wat onbestemder, als in een film noir. Frisse boslucht, verzuchten de gravers, zingende vogels, bomen: het decor contrasteert met hun dagelijkse entourage van rafelranden van havengebieden en bedrijventerreinen. Misschien is het juist wel dit decor dat de ene man doet inzien dat hij afstand moet doen van het circuit; hij besluit jongerenwerker te worden.

Deze bekentenis zorgt voor een belangrijk dramatisch moment, want het betekent dat hij zijn netwerk moet opgeven, zijn kennis en vooral verwevenheid met collega-criminelen. Dat is onmogelijk en het drijft zijn vriend tot wanhoop: Nshimyumuremyi betoogt in een sterke monoloog dat je nooit meer terug kunt, als je eenmaal gevangen bent door het veelkoppige monster van de drugs. ‘Elke keer moet er een nieuw wiel aan de wagen’, zegt hij, ‘en als dat wiel kapot is moet er weer een nieuw wiel aan de wagen, altijd moeten we maar doorrijden’.

Regisseur Charlotte Scott-Wilson en dramaturg Bodil Sezen Matheeuwsen sturen en begeleiden de spelers tot spannend en vooral dynamisch spel. Een toneelstuk voor twee is feitelijk een moeilijk genre, het echte drama begint bijna altijd met drie. Meestal staan de spelers in het conflict tegenover elkaar, maar in dit geval wisselen de spelers knap en vaardig van positie en vooral empathie: soms lijken ze lijnrecht tegenover elkaar te staan en vrees je als toeschouwer het ergste, temeer daar een van hen bewapend is. Best eng. Ook dat graven, is er wel een schat? Het personage van Kaplan krijgt zelfs een bijna-doodherinnering als hij beseft dat hijzelf een moord heeft begaan.

Ook is sterk dat de logica in het circuit ijzersterk is. Stel dat de man jongerenwerker wordt en hij krijgt een veertienjarige onder zijn hoede die geen geld heeft voor een winterjas. Alleen als hij nog zes maanden de krantenwijk loopt, pas dan heeft hij geld. Als je die jongen dan een paar pakketjes laat bezorgen, dan heeft hij op één avond voldoende verdiend voor een jas voor hemzelf en zijn zuster. Met andere woorden: het zogenaamde criminele circuit heeft een sterk gevoel voor genereuze gemeenschapszin.

Theater RAST is een belangrijk gezelschap dat een Turks-Nederlandse stem laat horen, met als uitvalsbasis het Amsterdamse Podium Mozaïek. Met Bergen Verzetten voegen zij een belangrijke voorstelling toe aan het rijke repertoire. Het knappe is dat je als toeschouwer nu eens begrip hebt voor de kameraad die in het circuit blijft, dan weer voor de crimineel die zich ervan wil bevrijden. Het is bijna een klassieke noodlotstragedie, innemend gespeeld door een beweeglijke Kaplan en een rotsvaste Nshimyumuremyi. Als hij aan het slot alleen achterblijft, acteert hij met stil spel werelden van vertwijfeling, maar één ding is zeker: hij moet verder.

Foto: Nichon Glerum