Het programmablaadje bevat een disclaimer. ‘NITE-voorstellingen zijn zó maximalistisch dat het onmogelijk is om alles te zien.’ Gelukkig volgt direct daarna de geruststellende aanbeveling om bij het kijken vooral je intuïtie te volgen. Een aanbeveling die inhoudelijk wonderwel mooi aansluit bij de voorstelling waarin de personages, een enkeling uitgezonderd, datzelfde lijken te doen: hun intuïtie volgen. Iets anders hebben ze niet.

In het collagestuk Before/After van de Duitse schrijver Roland Schimmelpfennig maken we kennis met maar liefst 39 personages waarvan we snapshots krijgen uit hun ploeterende levens. Gevat in 51 scènes die met elkaar een soort fotoalbum vormen van het alledaagse bestaan. Rustig bladeren door dat album is ons niet gegund. Regisseur Guy Weizman heeft alle bladen losgescheurd om per pagina te bekijken wat voor verhaal erachter schuilging. Met alle hem ter beschikking staande middelen brengt hij die verhalen in Before/After nu samen. Dat wil zeggen met ingenieuze ter plekke geschoten videobeelden, met oogstrelende groepsdans, met voortreffelijk spel, met een duizelingwekkend schuivend decor, met volledig geïntegreerde live muziek. En dat alles aaneengesmeed met een ongelooflijke verbeeldingskracht. Het is niet alleen onmogelijk om alles te zien, het is ook onmogelijk om alles te doorgronden.

Wat bijvoorbeeld te denken van het personage ‘de jager’, de door Dionne Verwey gespeelde weird scientist die jacht maakt op een levensbedreigend organisme. Dat ‘organisme’ is een veellijvige entiteit met bijzondere eigenschappen. Zo is het dermate gevoelig voor geluid dat het zichzelf daardoor vernietigt. In een caleidoscopische dansscène in de beste traditie van de Hollywood-musicalfilm wordt verbeeld hoe de jager zich laat opslokken door het wezen en het van binnenuit vernietigt. Het organisme is zijn eigen slachtoffer.

Deze afwijkende verhaallijn lijkt de sleutel tot hetgeen Schimmelpfennig wil uitdrukken met zijn tekst. Al zijn personages bevinden zich op één locatie, een hotel, en met al hun sores lijken zij op één groot organisme. En als je verder uitzoomt wordt de hele aarde bevolkt door een krioelende massa van goedbedoelende mensen die zichzelf voortdurend tot slachtoffer maakt. Door onhandigheid, met leugentjes om bestwil. Niet uit moedwil, maar puur uit overlevingsdrang.

Dat in- en uitzoomen gebeurt in Before/After door de personages telkens in close-up te projecteren op grote schermen boven de speelvloer. De hele voorstelling krijgt daardoor niet alleen een sterk filmisch karakter, het vraagt ook om een stijl van acteren die heel anders is. Film is genadelozer in de kleine emoties: een trillend spiertje onder het oog kan al veelbetekenend zijn. Het is bewonderenswaardig hoe het hele ensemble zich die stijl van filmacteren eigen heeft gemaakt. Minstens zo verrassend is dat Weizman zich laat kennen als een uitstekende spelregisseur. Voor zijn doen is de plek die de dans inneemt behoorlijk bescheiden.

Before/After gaat uiteindelijk om observeren. Zowel jezelf als de ander. Dat begint met het personage dat het bal opent. In een leeg decor zien we ‘een vrouw van boven de zeventig’, ontroerend gespeeld door Bien de Moor. Ze ziet zichzelf tijdens het omkleden per ongeluk naakt in de spiegel. ‘Walgelijk’, zegt ze. Ze vergelijkt haar lichaam met een spons. Daarmee doelt ze natuurlijk niet alleen op haar huid, de buitenkant. In haar zindert het van verhalen, haar lichaam heeft het leven opgezogen. Misschien is zij wel de ‘after’ uit de titel en is de hele voorstelling één groot ‘before’. In de allerlaatste scène zien we haar terug en spreekt ze dezelfde tekst uit. Alsof alles weer van voren af aan kan beginnen.

Na die openingsscène scheurt het decor open en passeert een lange reeks min of meer afgebakende scènes de revue. Min of meer, want bij Weizman vloeit alles organisch in elkaar over. Zelfs als er af en toe ‘pauze’ wordt gezegd gaat de handeling gewoon verder. Het leven kent immers ook geen pauzeknop.

Dus schakelen we van scène naar scène terwijl de muzikanten in uniform de prachtige muziek van Luke Deane ten gehore brengen en de cameramensen bijna onzichtbaar hun werk doen. Ze zijn er, getuige de beelden, maar je ziet ze niet.

Before/After toont ons niet alleen dwarsdoorsneden van de samenleving, maar ook puur surrealisme. Realistisch, of in ieder geval voorstelbaar, is de verhaallijn van de vrouw die na elf jaar monogamie haar vriend bedriegt met een ander. Het is heerlijk om de twijfel en het ongemak te zien bij Sarah Janneh. ‘Ik – ik heb zoiets nog nooit gedaan.’ Je reinste surrealisme is het verhaal van de man die in een foto klimt en daarin vast komt te zitten, ongelooflijk grappig het gebekvecht van het Russische stel (Igor Podsiadly en Sofiko Nachkebiya) over een kapotte kachel.

Het zijn allemaal mensen die dwalen door het leven, er met veel woorden trachten grip op te krijgen. Op zoek naar zichzelf, op zoek naar een verklaring die ze nooit zullen vinden. Gelukkig toont Weizman in zijn overrompelende regie veel mededogen met de bewoners van dit aardse tranendal. Waardoor wij ons er ook weer iets meer mee kunnen verzoenen.

Foto: Andreas Etter