In juli 2012 sloot de Prodentfabriek in Amersfoort. In het kader van kostenbesparing en reorganisatie verkaste moederbedrijf Unilever de productie naar Frankrijk. De sluiting betekende ontslag voor 55 medewerkers. Over hen maakte theatermaakster Wieke ten Cate de documentaire voorstelling Arbeid adelt, die tijdens het Amersfoortse straattheaterfestival Spoffin in première ging.

Verhalen uit de Prodentfabriek luidt de ondertitel. Die verhalen werden opgetekend uit de mond van elf voormalige werknemers. Na uitgebreide gesprekken en interviews schreef de jonge toneelauteur Iona Daniel een realistische, licht filosofische tekst, waarin vier personages aan het woord komen.

Met tandpasta-witte tanden geeft Dennis Rudge de vier ex-werknemers gestalte. Hij schakelt voortdurend tussen zijn rollen, waarbij de overgangen soms iets sterker aangezet mogen worden. Zijn veelzijdigheid en gepassioneerde spel maken dat gelukkig meer dan goed.

‘We gaan dicht,’ opent hij als directeur Van Lennep op 30 januari 2012, en voelt zich een verrader. De Turkse Fidan is verdoofd door het nieuws en kan alleen maar denken aan de ouderavond van haar kind waar ze die avond naartoe moet. Hugo reageert nerveus en ontkennend en wil de boel open houden. De extraverte Abigail wordt boos.

Het zijn begrijpelijke en invoelbare reacties. Angst, woede, onzekerheid, verdriet. Persoonlijk en universeel, pijnlijk en soms grappig. ‘Ik ga heel veel tijd met jullie doorbrengen,’ verzucht Abigail tegen haar wandkast en klok.

Ook de persoonlijke verhalen van de werknemers en anekdotes uit het verleden zijn herkenbaar. Hugo, die een machine ontwierp die zijn eigen functie overbodig maakt. De aanpassingsproblemen van Fidan, die uit de Turkse bergen in een land terechtkomt waar het woord ‘rijp’ zowel voor fruit als voor een winters landschap wordt gebruikt. Abigail die een sollicitatie verkloot, omdat ze haar ontslag nog niet kan verwerken.

Tussen die mensen laveert de directeur, de interessantste figuur. Hij wil eerlijk zijn, maar zijn functie eist soms anders. In een spagaat tussen loyaliteit aan het bedrijf en zijn werknemers kiest hij als het erop aan komt voor zijn mensen – en tekent daarmee impliciet zijn eigen ontslagbrief.

Arbeid adelt is een klein eerbetoon aan de werknemers van een fabriek die decennialang belangrijk was voor Amersfoort. De voorstelling bestaat uit een groot aantal niet-chronologische scènes, waarbij tl-licht op de achtergrond steeds de datum van de scène aangeeft. Tijdens de première waren er nog wat technische haperingen, waardoor het aangegeven tijdstip deels verloren ging. Hopelijk wordt dat verholpen.

Dat Wieke ten Cate haar voorstelling plaatst in de grote fabriekshal van de voormalige Prodentfabriek geeft een meerwaarde en zorgt ervoor dat de teloorgang van de fabriek dicht op de huid komt. De industriële geluiden die Sebastiaan Smink ontwierp, zorgen daarbij voor een unheimisch accent.

Witte lijnen domineren het toneelbeeld: tape op de vloer, witte stellages, tl-licht. Wit is de kleur van tandpasta, maar wit is hier ook de kleur van rouw. Het einde van een bedrijf voelt als een rouwproces, maakt Ten Cate in haar geslaagde caleidoscopische voorstelling duidelijk. Dat doet zij confronterend, met inleving, maar vooral zonder sentimenteel te worden. Want uiteindelijk gaat het leven door en gaat het erom hoe je daar zelf invulling aan geeft. Zoals de oude Prodentfabriek langzaam verandert in De Nieuwe Stad – een plek voor nieuwe, creatieve initiatieven.

Foto: Heske ten cate