In het werk van schilder Jeroen Bosch vallen vooral de onfortuinlijken op: zij die naar de hel moeten. Méér dan de uitverkorenen die de hemel in mogen. Dat geldt nog eens extra voor Bosch’ drieluik Het laatste oordeel, waardoor gitarist Eric Vaarzon Morel zich liet inspireren voor zijn theaterconcert Apocalyps. Inspiratie is in dit verband een groot woord, want in feite is het verband tussen Jeroen Bosch en deze voorstelling minimaal. In woord en beeld komt vooral de hel aan bod.  

‘Hier komt men in het oord der foltering. Er is geen hoop voor wie hier binnentreedt.’ Acteur David Lucieer ondersteunt Apocalyps met teksten uit Dante’s Inferno, uit de Bijbel en uit een verzameling gedichten. Lucieer kondigt aan het begin van de voorstelling aan dat dit een ‘eclectisch’ geheel gaat worden: een samenraapsel van muziek, zang, dans, tekst en projecties van fragmenten uit Bosch’ Het laatste oordeel. Dat is precies wat deze voorstelling is: een samenraapsel waarin de verschillende elementen meestentijds weinig met elkaar te maken hebben. De acteur vormt samen met sopraan Claron McFadden, saxofonist Miguel Martinez en flamencodanseres Raquela Soblechero de entourage van gitarist Eric Vaarzon Morel (zelf zoon van een kunstschilder), die is gespecialiseerd in flamenco.

De apocalyps is dat deel van de Bijbel waarin het einde der tijden wordt voorspeld. Het moment waarop de graven opengaan en zowel de doden als de nog levenden voor de troon van God moeten verschijnen om verantwoording af te leggen voor hun daden. God beslist dan wie naar de hemel en wie naar de hel gaat. Of misschien voorlopig een paar eeuwen naar het vagevuur om de zonden weg te branden, voordat men uiteindelijk alsnog door mag naar de hemel. Schilder Jeroen Bosch (1450-1516) – dit jaar breed in de belangstelling omdat hij vijfhonderd jaar dood is – wijdde meerdere schilderstukken aan dit Bijbelse ‘laatste oordeel’. Geen wonder, want het gegeven past erg in zijn van demonen, duiveltjes en vuur vergeven wereldbeeld.

Eric Vaarzon Morel en zijn companen maken uitdrukkelijk een haakse hoek in hun denken om uit te komen bij Bosch als inspiratiebron. Juist die haakse hoek maakt dat de figuur van Jeroen Bosch erbij bungelt in deze voorstelling. Eigenlijk komt de schilder alleen tevoorschijn in de vorm van projecties van details uit diens Laatste oordeel op het achterdoek en in een wat misplaatste vertolking van Land van Maas en Waal van Boudewijn de Groot en Lennart Nijgh. De teksten van David Lucieer sluiten weliswaar aan op de visioenen van vooral hel en verdoemenis, maar de muziek en dans niet.

Wat is deze voorstelling dan wél? De virtuoze Vaarzon Morel geeft een fraai gitaarconcert waarin flamenco de boventoon voert. Hij wordt daarbij begeleid door goeddeels tekstloze zang van de uitstekende sopraan Claron McFadden en nu en dan door saxofonist Martinez, die erg aan Vaarzon Morel gewaagd is. Vreemde eend in de bijt is flamencodanseres Raquela Soblechero. Die dansvorm heeft met het Laatste oordeel niks te maken, maar sluit wel aan bij de muziek van Vaarzon Morel. De danseres is echter zozeer aanwezig dat dit in de eerste plaats een flamenco-dansvoorstelling wordt. Daarin missen de makers de kans om de verschillende elementen met elkaar te verbinden. Zo reciteert Lucieer een tekst waarin een kronkelende slang figureert die versmelt met een schim. Daarna brengen danseres en zangeres een duet waarin ze om elkaar heen cirkelen. Waarom tekst en duet niet met elkaar gecombineerd? Dan was het één theatraal geheel geworden, hadden de elementen elkaar versterkt.

Zo is Apocalyps een verzameling van grote talenten die het Bosch-jaar gebruiken om een voorstelling te brengen die als los zand aan elkaar hangt. Een theaterconcert met dans dat mooi is zolang als het duurt, maar dat vervliegt zodra de toeschouwer weer buiten staat.

Foto: Boy Hazes