Ogenschijnlijk achteloos heeft acteur Frans Planken, de oude luitenant van generaal Marcus Antonius, een onderonsje met het publiek. Dit is aan het begin van Antonius & Cleopatra door Shakespeare Theater Diever. Hij noemt wat huisregels, zegt dat Trees Kerstholt de souffleuse van dienst is. Maar ongemerkt gaat zijn optreden over in de echte voorstelling, de historische tragedie uit 1606-1607. Een furieuze Cleopatra komt op, in een razendsnelle entree. Ze krijst, gilt. Alles verrukkelijk over de top. Ze roept de souffleuse aan, tekst kwijt. Maar het is spel. ‘Hoe heet ook weer die vrouw van Antonius?’ De souffleuse antwoord: ‘Fulvia’. Naam vergeten, als teken van minachting. Nu eist zij de Romeinse veldheer op. Nu is hij van haar; hij is haar minnaar.

De innemendheid van Planken en de band die de spelers met het bijzonder aandachtige publiek opbouwen, meteen bij aanvang, is bij het openluchttheater in de Dieverse bossen in Drenthe een troef. Wanneer halverwege blijkt dat Inge Wijers als Cleopatra, koningin van Egypte, niet alleen in het stuk maar ook daadwerkelijk op de premièredatum 18 augustus jarig is, dan zingt het publiek spontaan een lied voor haar. Of is dit ook fictie? We laten het in het midden, in elk geval zijn regisseur Jack Nieborg en zijn team van zowel amateurs als professionals erin geslaagd een boeiende, feestelijke, meeslepende Antonius & Cleopatra neer te zetten. Wijers en feitelijk alle spelers hebben geen enkele moeite met de enorme speelruimte onder de open hemel. Dat heeft er vooral mee te maken dat Nieborg sterk inzet op herkenning en de band met het publiek.

Nog een detail: Planken had het publiek gewaarschuwd, mobiele telefoon uit, geen appjes laten binnenkomen. Wat doet Nieborg? Hij bedenkt dat de bodes die opkomen met een bericht – en dat zijn er enkele tientallen in de loop van de avond – zich met het bekende app-tringeltje aankondigen. Slim, fantasierijk, en het werkt. De historiserende kostumering (Margot van der Kamp), het decor opgetrokken uit half gebroken zuilen en Egyptische beelden (Janco van Barneveld en Mathijn Roseboom) en het meesterlijke lichtontwerp (Henry van Niel) maken van de tragedie ook visueel een aantrekkelijk schouwspel.

Toch moeten we de artistieke kwaliteiten niet onderschatten. Het is voor het eerst dat het in 1946 opgerichte openluchttheater Antonius & Cleopatra opvoert, dat overigens weinig wordt gespeeld. Nieborg geeft met een frisse, toegankelijk vertaling de kern weer: de Romeinse veldheer Marcus Antonius wordt dermate verliefd op Cleopatra dat hij zijn militaire plichten verzaakt en zich blindelings in haar armen stort. Dat beeld van blinde verliefdheid zien we bij het hevige begin: Antonius (Anne Peter van Muijen) komt op verstrikt in zwart leer, Cleopatra heeft een zweepje. Deze bondage krijgt in het verdere verloop geen gevolg maar de suggestie is duidelijk: de Egyptische, oosterse schoonheid die Cleopatra is, heerst over de Romeinse militaire macht. Niet voor niets is Eros (Henk Rijke) Antonius’ toegewijde vriend.

In eerdere versies van de tragedie, onder meer die van toneelgroep De Appel uit 1989 (met Eric Schneider en Geert de Jong) of meer recent die van Ivo van Hove bij ITA als onderdeel van de Romeinse Tragedies uit 2007 (met Hans Kesting en Chris Nietvelt) is weleens aangemerkt dat Cleopatra geregisseerd wordt vanuit mannelijk perspectief: niets anders dan een jaloerse vamp zou ze zijn, ten prooi aan helse grillen. Het mooie is dat Wijers deze Cleopatra óók speelt, perfect is ze in staat tot buitenissig spel dat ze dan meteen afdoet als slechts een spelmoment. Ze stapt vlekkeloos in en uit haar rol. Moet het jaloers zijn, dan voluit. Maar telkens doorbreekt ze de inleving.

Ondertussen beginnen de Romeinen, met Octavius Caesar en de adellijke Lepidus, genoeg te krijgen van Antonius’ doldwaze, decadente verliefdheid. Het dieptepunt van zijn militaire carrière vindt plaats tijdens het zeegevecht van Rome tegen Pompeï. Als Cleopatra met haar schip opeens het strijdtoneel verlaat, volgt Antonius haar in het kielzog. Strijd verloren, Antonius is diep gezonken en verliest alle respect. Dat neemt hij de ‘Egyptische heks’ kwalijk en hij wil haar doden. En vervolgens zichzelf. Dan volgt een spannend theatraal spel tussen liefde en doodsverlangen, waarin Cleopatra het recht in eigen hand neemt. Ze veinst zelfmoord. Dat zeegevecht krijgt trouwens een schitterende uitbeelding, midden in dat bostheater: over de hoofden van het publiek golven blauwe, zijdeachtige doeken die op de bühne samenkomen. Houten zeilschepen gaan de strijd aan. Prachtig, de Middellandse Zee tussen de donkere bomen.

Oorlog en jaloezie, dat is de kern van deze wervelende, vaak humoristische versie van Antonius & Cleopatra. Over de oprechtheid van haar liefde is ook al een bibliotheek volgeschreven, want je kunt haar ook beschouwen als een berekenende vrouw die zowel jaloers is op alle andere vrouwen als elke man in haar netten wil strikken. Met dit achterhaalde beeld rekenen Nieborg en vooral ook Wijers zelf krachtig af. Als aan het slot dood en liefde elkaar snel afwisselen, toont Wijers het ware gezicht van Cleopatra: ze houdt oprecht van Marcus Antonius. Op dat moment is de tragedie ook ontroerend.

Van de slotscène met de giftige slang die Cleopatra aan haar borst vlijt, vragend om haar dood te bijten, maakt Wijers met haar gevolg van vrouwen een beladen scène. De muzikale compositie van Jan Meiborg begeleidt de handeling krachtig, met dreigende klanken en zelfs welbewust schril klinkende bazuinen. Dat het publiek tot slot alle mobiele telefoons tevoorschijn haalt en als zaklantaarns laten schijnen bij wijze van sterren, bewijst opnieuw de band tussen toneel en toeschouwer waarop Diever het patent heeft.

Foto: Koen Timmerman