Wat doet een plek met je? Om die wezenlijke vraag draait de theatrale audiodocumentaire Als het donker wordt. Daarin geven theatermaker Mariëlla van Apeldoorn en schrijver Eva Toorop een stem aan Rotterdamse daklozen, hun hulpverleners en de betrokken beleidsmakers.
Elke toeschouwer krijgt een koptelefoon en neemt plaats op een van de veldbedden die staan uitgeklapt in de Rotterdamse Maassilo, waar de voorstelling gisteren in première ging. Het is een galmende, holle ruimte die in deze audioperformance treffend met een grot wordt vergeleken. Lig je op je rug op zo’n bed, dan zie je de grote trechters waar honderd jaar geleden het graan doorheen liep. Sinds 2004 werd het uitgaanslocatie, later ook een bedrijvencomplex. En in december 2020, tijdens de pandemie, werd het gebruikt als winteropvang voor dak- en thuislozen.
Althans, als de gevoelstemperatuur buiten op z’n minst -3 graden was.
Als het donker wordt is een informatieve, vrij traditioneel opgebouwde journalistieke podcast. Op basis van interviews met ‘slapers’ – zo noemen de makers de mensen die die winter gebruikmaakten van de opvang – schreef Toorop korte monologen die zijn ingesproken door Mark Kraan. Op die manier krijgen de ‘slapers’ een gezicht en een geschiedenis: het zijn verhalen van ontgoochelingen in de liefde of verlangen naar een hond, een maatje die je trouw is. Heftig is de anekdote van de dakloze die in een park in elkaar wordt geslagen en wordt beroofd vanwege zijn telefoon, een oud model dat niets waard is.
Daaromheen worden fragmenten uit interviews gemonteerd, onder andere met Rotterdamse gemeentemedewerkers, maatschappelijk werkers en de verantwoordelijken voor de winteropvang destijds. De verhalen worden met regelmaat onderbroken door korte bewegingssequenties (choreografie: Indirah Tauwnaar) van performers van het Rotterdamse talentontwikkelingsplatform House of Urbans arts, op en rondom de veldbedden.
De winteropvang is inmiddels verplaatst naar een ander stadsdeel, een groep dak- en thuislozen bleef echter nog lange tijd bij de Maassilo bivakkeren. Lastig, voor de goedbedoelende organisatie van Now&Wow Club, die daar weer uitgaansevenementen wilde organiseren. Uiteindelijk hebben ze hun spullen, waaronder bijvoorbeeld matrassen, maar weggegooid.
Dat is een van de interessantste scharnierpunten van deze podcast, omdat goede bedoelingen hier in conflict komen met andere belangen. De makers gaan er helaas niet al te diep op in. Van Apeldoorn maakt ons deelgenoot van de vragen waar ze tijdens haar onderzoek mee worstelde (‘Hoe help je iemand? Hoe kun je nadenken over een volgende stap, als je wakker wordt in een park?’), maar gevaarlijk wordt het niet.
Als het donker wordt is als documentaire zonder meer interessant, maar als theaterervaring komt het minder uit de verf. Er is weinig spanning, dramatische dubbelheid of invoelbaar conflict. Het feit dat wij, haast als toeristen, voor een krappe zestig minuten op een veldbedje komen luisteren naar (vaak schrijnende) verhalen rondom dak- en thuislozen, wordt nergens geproblematiseerd. Waarom luisteren we niet naar deze podcast in een vijfsterrenhotel, om ons te confronteren met het contrast tussen onze levens en de levens die in deze podcast centraal staan?
Eerder maakte Van Apeldoorn onder meer theater over eenzaamheid en isolatie (Op de koffie, 2021) en over mensen zonder (betaald) werk (Het ambitieuze verhaal van een niet-werkende millennial vrouw professional, 2021). Van Apeldoorn is een bevlogen en zeer geëngageerde maker, die uitstekend in staat is om verborgen of nauwelijks gehoorde verhalen bloot te leggen, en dat is een grote kwaliteit. Deze voorstelling zou meer impact maken als je als toeschouwer meer ontregeld, verward of op je (geprivilegieerde) plek gezet wordt.
Foto: Bart Grietens
‘Oh nee, mijn kostuum!’ Met veel gevoel voor drama kijkt Romy Moons de zaal in. Het doek is zojuist gevallen en ze heeft alleen een T-shirt en een onderbroek aan: paniek! En dat terwijl ze eigenlijk een krokodillenpak aan zou moeten hebben voor De Grote Kroko-show, die op het punt staat te beginnen en waar al deze vijfplussers op de tribune natuurlijk voor gekomen zijn. (meer…)
Dit jaar streek de Winterkaravaan, het jongemakersprogramma van zomerfestival Karavaan, neer in het piepkleine plaatsje Zuidschermer (655 inwoners). De stilte en verlatenheid van de omgeving versterkt de kracht van de prille voorstellingen, die letterlijk als lichtpuntjes in het donker fungeren. (meer…)
Het begint, hoe kan het anders, met de noodlotsklanken uit Beethovens Vijfde symfonie. Heftig, met fel aangezette accenten. Publicist Martin van Amerongen en cineast Philo Bregstein schreven gezamenlijk het historische drama Tussen licht en donker (2001) over het omstreden oorlogsverleden van een van Nederlandse grootste dirigenten, Willem Mengelberg (1871-1951). (meer…)
Elke middag om tien over half vijf vliegt er een zwerm spreeuwen voorbij haar raam. Duizenden vogels die precies even hard vliegen – ongeveer zesendertig kilometer per uur – en zich op die manier als een grote wolk door de lucht voortbewegen. Dat doen ze omdat ze samen veiliger zijn dan alleen. Ze botsen niet, omdat ze niet willen botsen. (meer…)
