Alles Weitere kennen Sie aus dem Kino is een prikkelende bewerking van Euripides’ Fenicische vrouwen. De voorstelling, een regie van de Britse regisseuse Katie Mitchell, kwam vorig jaar uit bij Deutsches Schauspielhaus Hamburg en is in februari te zien tijdens Brandstichter in Schouwburg Amsterdam. Martin Crimp schreef de tekst.

Mitchell en Crimp – het blijkt een uitstekende match. Niet dat het verhaal van de Fenicische vrouwen op zichzelf zo’n genot is. Nee, het is oorlog. Oorlog tussen twee broers, die strijden om de macht over hun stad. Moeder Iokaste, moeder en vrouw van Oidipus, doodt hen beiden in een wanhoopsdaad. Fenicische vrouwen is geen gemakkelijk stuk om te bewerken en wordt zelden gespeeld. Met zijn lange monologen is de tekst log en handeling is er nauwelijks. Aan het drama voegt het koor bovendien nog eens een reeks verhalen toe, die met veel gejammer uit de doeken worden gedaan. Fenicische vrouwen is haast een opera.

Crimp geeft het drama volop de ruimte en schreef een ritmische tekst met veel slang en militair vakjargon. Vooral dat ritme heeft Mitchell verder uitgebouwd in haar regie, die ruimtelijk en choreografisch is en doet denken aan de vroegere producties van Robert Wilson. Wellicht is het Mitchells ervaring met opera dat ze zo ruimtelijke kan denken. Aan de bonbondoos van Schauspielhaus Hamburg zal het in elk geval niet hebben gelegen. Die is zo gedateerd en petieterig, dat het haast komisch is. In zo’n zaal ben je alle moderniteit even volledig kwijt. Totdat Alles Weitere kennen Sie aus dem Kino begint, want dit werk gaat dwars door alle tijden heen. Euripides meets Crimp, het is een minstens even vruchtbaar treffen als dat van Crimp en Mitchell. Overigens werkten beiden al vaker samen en bewerkte Mitchell Fenicische vrouwen al eerder in haar carrière (1997).

Mitchell heeft een zwak voor de Griekse schrijver, waarschijnlijk vanwege zijn focus op vrouwenrollen. Mitchell, zo zagen we eerder al in The forgotten zone, vertelt het verhaal graag via het perspectief van vrouwen. Dat doet ze ook met Alles Weitere kennen Sie aus dem Kino, waarin het Fenicische vrouwenkoor verhaal en personages volledig in de greep heeft. Toch laat het stuk ook een hele andere kant van de regisseuse zien. Zo ingetogen ‘netjes’ als haar regies waren bij de Schaubühne, dat behalve The forbidden zone ook de ‘groene’ voorstelling Atmen produceerde, zo zintuigelijk en zinderend is deze interpretatie van Fenicische vrouwen. Dat heeft ook te maken met de aard van de schrijvers. Natuurlijk is het aangenaam improviseren met een verhaal dat al bestaat en lag de uitdaging van Duncan Macmillan, schrijver van de beide Berlijnse werken, ergens anders. Hij begon immers blanco. Maar een log stuk als Fenicische vrouwen zo prikkelend hedendaags tot leven brengen, dat getuigt van kwaliteit.

Mitchell laat de Fenicische vrouwen (oorspronkelijk vreemdelingen die het drama gade slaan) bewegen en maakt van hun optreden een rituele spookverschijning. Deuren klappen open en dicht en in een strakke choreografie rennen de in het zwart geklede dames met knotjes voortdurend door het decadente trappenhuis. Met een druk op de knop toveren zij de prachtig belichte ruimte regelmatig om tot een duister spookhuis. En zo dwingen ook de licht- en geluidseffecten (het ‘luik’ rolt hoorbaar) een ritme af. Van het enorme trappenhuis maakt Mitchell bovendien een soort museum, door de dames voortdurend op en af te laten gaan met glazen vitrines, waarin Oudgriekse relikwieën – de props – zijn opgeslagen.

Mitchells voorstellingen integreren dikwijls film, regelmatig zijn camera’s aanwezig op het toneel (The forbidden Zone, Reise durch die Nacht). Maar net als in Atmen laat ze haar camera’s ditmaal thuis. Toch is film wel degelijk aanwezig in de regie, niet alleen door het openings- en eindbeeld dat gestolen is van Pasolini. Mitchell draait haar beelden ook regelmatig terug, waardoor bewegingen en loopjes zich terugdraaiend herhalen. Het mechanisme paste ze al toe in eerdere voorstellingen.

Alle personages zijn opgesloten in het huis of worden op militante wijze door het koor op- en afgevoerd. Dat roept associaties op met een rechtbank, een gevangenis en terreurstaat. Mannen en vrouwen zijn dader zowel als slachtoffer en het koor blijkt een verraderlijke sfinx: ‘Was ist eine Sphinx? Was will eine Sphinx und wen fickt eine Sphinx wann? Warum ist die Sphinx Mädchen und warum sind wir alle so wunderschön?’ Met hun fluisterende stemmen en herhalende zinnen vertegenwoordigen de twaalf bitse jongedames het orakel dat ooit dit drama al voorspelde. Geniale insteek! Maar behalve geniaal, poëtisch en gelaagd is Alles Weitere kennen Sie aus dem Kino ook een visueel hoogstandje.

Foto: Stephen Cummiskey