In A Sense of an Ending wordt het einde van de wereld verbeeld. Iets waardoor de mensheid alles wat het bezighoudt laat vallen en zich overgeeft aan iets groters. Een spirituele kracht die al onze dagelijkse bezigheden in een split second doet verdampen. Theatermaker Gerben Vaillant creëert een wereld die aan een beeldend werk of een gedeconstrueerde filmscène zonder plot doet denken, waarin de personages berusting vinden in het omarmen van het einde.

Een stuk of vijftien grijze hekken, die normaal aan de rand van bouwterreinen worden gezet, staan door de ruimte op een betonnen vloer. Hier en daar, tussen die hekken, staan plastic witte tuinstoelen. Een zwierige popster annex spoken word artiest met een sierraad van zilveren tranen op zijn gezicht, vertelt ons dat het einde van de wereld zoals we hem kennen er aan zit te komen. ‘This is Act 1. The announcement of the ending.’

Op een plagerige toon en met smiechterige blik vertelt hij ons dat we naar een profetie luisteren. Hij beschrijft een meisje met felle nagellak dat bij een tankstation werkt, en hoe zij op een gegeven moment stopt met werken, haar werktenue uittrekt en naar buiten loopt. Zij kijkt omhoog, de lucht in en ziet een licht schijnen. Niet de zon, niet de maan, maar een groot, onbeduidend licht. Ze valt op haar knieën op de grond en draait haar armen open naar de hemel toe. Auto’s stoppen met rijden, de wereld komt tot stilstand en geeft zich over aan het einde.

Dan volgt de tweede akte: de fysieke verbeelding van het einde. Tussen de hekken rommelt een vrouw met een grote zonnebril in haar tas. Maar dan stopt ze, kijkt traag op en zet met ingehouden spanning de bril van haar gezicht. Ze kijkt in de verte naar iets dat haar fascineert en haar zelfs bijna lijkt te betoveren. Met een voorzichtige blik blijft ze minutenlang ademloos kijken naar iets wat haar in een serene staat van verwondering en fascinatie brengt. Het doet denken aan de blik in rampenfilms wanneer het hoofdpersonage voor het eerst de tsunami, de ufo of de grote catastrofe met eigen ogen op zich af ziet komen.

Dit moment rekt Vaillant in zijn tweede, en meest prikkelende, akte op. Verschillende personages in uitgesproken kostuums (een strandganger, een wielrenner, iemand in galajurk, een straatwerker in oranje pak), soms neigend naar camp, kijken naar datgene wat het einde van hun wereld aankondigt. In de blikken lees je bij de een verbazing, bij de ander een verlangen, en bij een volgende totale rust en kalmte. Maar dit monster, deze ramp, heeft ook effect op de lichamen van de personages: een man tilt zijn handen boven zijn hoofd en er schieten kleine schokken door zijn hele lichaam. Een vrouw belandt ondersteboven op het beton, haar voetzolen naar de hemel gericht.

Het is interessant om in het theater een beeldtaal te zien die doet denken aan de filmische kwaliteit van rampenfilms. Ook moet het werk van fotograaf Gregory Crewdson een grote inspiratiebron voor de maker zijn geweest. Maar waar Crewdson elke pixel van het beeld dat hij maakt tot op de centimeter vormgeeft, lijkt Vaillant geïnteresseerder in een veelheid van zijn ideeën, personages en beelden. Hij serveert zijn publiek veel mooie beelden die prikkelend werken, maar door de veelheid aan materiaal maakt hij het zichzelf lastiger om per moment en per beeld een diepere laag in de scènes te leggen.

Daarin werkt de speelstijl ook niet mee: de gevoelswerelden van de personages blijven op afstand en het lukt niet om je op een gevoelsmatig niveau aan het werk te verbinden. De toeschouwer ziet een vervreemdende wereld die fascineert, maar ook een afstandelijkheid behoudt en je uiteindelijk toch wat gelaten in je stoel achterlaat.

Dan volgt de derde akte: ‘What happens after the ending.’ De bouwhekken worden aan de kant gezet, er is weer een open ruimte. Een vrouw balanceert op een witte tuinstoel. Een jongen trekt zijn kleding uit, gaat op zijn knieën zitten en kijkt omhoog, niet meer vol verwachting, maar eerder berustend. Iemand anders vertelt een mop met een tegenvallende punchline. En dan dansen alle performers in cirkels om elkaar heen in een kalme en lichte choreografie, totdat het licht dooft en in de schemering een vrouw omhoog kijkt naar het laatste licht dat nog op haar schijnt. 

A Sense of an Ending voelt aan als een boeiend onderzoek naar een filmische beeldtaal waarin zwijgzame personages en hun lichamen centraal staan en waar camp en sereniteit met elkaar hand in hand gaan. Dat deze wereld nog niet erg communicatief werkt, is jammer, maar Vaillant laat hier een begin van een signatuur zien die prikkelt en nieuwsgierig maakt naar meer.

Foto: Bas de Brouwer