Vrouwen zijn nog altijd sterk ondervertegenwoordigd op circusfestivals

Sinds het begin van haar carrière hoort jongleur Kathrin Wagner dat ze ‘goed is voor een meisje’. ‘Maar je bent dus niet gewoon een goede jongleur’, verzucht ze. Wagner verzamelde opmerkingen als deze en vormde daarmee de tekst voor haar voorstelling I Was Told, te zien op het Circusstad Festival in Rotterdam dat vandaag van start gaat. De elfde editie heeft als thema ‘krachtig vrouwencircus’, wat betekent dat er voornamelijk (feministische) voorstellingen van vrouwelijke artiesten geprogrammeerd zijn.

Op hedendaagse circusfestivals zijn vrouwen nog altijd sterk ondervertegenwoordigd. Anke van Engelshoven van het Duitse collectief Still Hungry zag de balans tussen mannelijke en vrouwelijke artiesten over de jaren verbeteren, maar ‘het is nog lang niet zoals het zou moeten zijn’. Haar partner Romy Seibt: ‘Veel festivals vinden het genoeg als er één geheel vrouwelijke productie te zien is. Maar eigenlijk zijn er dan nog tien andere die eveneens hadden kunnen spelen.’ Ook de Braziliaanse Diana Salles spreekt zich hierover uit: ‘Wat je festivals vaak hoort zeggen is dat ze niet genoeg aanmeldingen hebben van vrouwen. Tuurlijk hebben ze die wel, maar ze willen het niet programmeren.’

Andy Phillipson – Raven van Still Hungry

De voorstelling Raven van Still Hungry, bestaande uit Seibt, Van Engelshoven en Lena Ries, gaat over de ‘Rabenmütter’, een eeuwenoude term die functioneert als synoniem voor slecht moederschap. Seibt: ‘Toen we moeders werden, werd het moeilijker om bij een groot gezelschap te gaan, vanwege onder andere het reizen. In de industrie is er niemand tegen wie je kan zeggen dat je maar een halve show wil doen of om een bepaalde tijd thuis wil zijn voor de kinderen.’ Ze besloten het in hun werk daarover te hebben, over hoe ingewikkeld het geworden is. ‘Maar natuurlijk willen wij nog steeds ons werk voortzetten en goede dingen maken. Daar hadden wij in ons veld geen rolmodellen voor.’ Om deze reden hebben ze de zeer bewuste keuze gemaakt om een collectief te vormen met enkel vrouwen.

Dat is tevens vanwege het feit dat Ries veel opmerkingen kreeg over haar lichaam. Nu maken ze hun eigen beslissingen, bijvoorbeeld over kleding. Van Engelshoven: ‘Ik zou niet meer willen werken in een context waarin iemand me een kostuum geeft dat ik niet wil dragen. Dan moet je of weigeren of met een verschrikkelijk gevoel achterblijven.’ Seibt voegt toe dat ze als kind, als meisje, nooit geleerd heeft om ‘nee’ te zeggen. ‘Dus vaak verberg je je gevoel en doe je het toch. Ons gezelschap is een zegen en een leerproces.’

In een podiumkunst waar er belang wordt gehecht aan het perfecte lichaam, is er voor Wagner een aspect dat extra uitdagingen oplevert, namelijk haar chronische ziekte en hulphond. ‘In circus zijn er heel weinig mensen te vinden die een beperking hebben en er is een groot gebrek aan representatie. Als je al artiesten met een beperking op het podium ziet, is het duidelijk dat ze die hebben. Vaak ben ik voor mensen niet beperkt genoeg, omdat zij het nergens voor kunnen gebruiken.’ Deels vanwege dit is Wagner nooit naar een circusschool gegaan. ‘Een circusschool is zeer fysiek veeleisend. Ik geloof niet dat er veel marge is voor mensen die anders zijn, in termen van lichamelijkheid.’

De Zwitserse Camilla Pessi vormt samen met Simone Fassari het clownsduo Compagnie Baccalà. ‘Clownerie is een kunstvorm’, benadrukt ze, ‘een manier om met een universele taal te communiceren via een specifiek karakter. Dat is niet alleen met een rode neus en grote schoenen of specifiek voor kinderen.’ Voor hun voorstelling Pss Pss hebben ze inspiratie gehaald uit figuren als Buster Keaton, Charlie Chaplin en Laurel and Hardy. De geschiedenis kent heel weinig vrouwelijke clowns en daarom is het voor Pessi van groot belang dat zij een vrouwelijk karakter representeert. Voor haar maakt dit hun werk inherent feministisch. ‘In de voorstelling is er een goed gebalanceerde dualiteit van het mannelijke en het vrouwelijke. Wij staan op gelijke hoogte.’

Robin Robinson – Delusional, I killed a man van Diana Salles

Pessi ervaarde dat cultuur zeer bepalend is in hoe publiek reageert. Zo is er een moment in de voorstelling waarbij ze haar partner in zijn gezicht slaat. ‘In veel westerse landen levert dit een lach op, maar in Turkije en Egypte bijvoorbeeld zorgt dit voor een grote stilte en wordt dat als een schandaal gezien. Een man wordt niet geslagen door een vrouw.’

‘Dat wat gezien wordt als “krachtig” zou eigenlijk een basisrecht moeten zijn’ vindt Salles. Haar voorstelling Delusional, I killed a man gaat over haar reis als transvrouw. ‘Het was zeer frustrerend om te merken dat ik mijn rechten als het ware verloor toen ik in transitie ging, zoals een stukje mijn stem en mijn respect. Ook werd ik ineens als fragiel gezien, terwijl vrouwelijkheid niet in direct verband staat met fragiliteit. Voor iemand die met haar lichaam werkt, zag ik het niet als een compliment, omdat vrouwelijk zijn voor mij altijd over kracht ging en niet over breekbaarheid.’

De consensus onder deze artiesten is dat er in het circusveld belangrijke ontwikkelingen gaande zijn, maar er zeker nog veel werk in het verschiet ligt. Wagner: ‘Het zou geweldig zijn als ik minder zou hoeven vechten voor basisrechten. Ik ben zeer dankbaar voor de vrouwen die voor mij kwamen en die mijn pad een stuk makkelijker hebben gemaakt, maar het zou het mooist zijn als je helemaal niet hoefde te vechten.’

Circusstad Festival vindt dit jaar plaats van 1 tot en met 5 mei in verscheidene Rotterdamse theaters. Op zaterdag 4 mei organiseert het festival een gesprek rond Krachtig vrouwencircus, waarbij onder anderen Camilla Pessi en Firenza Guidi (regisseur van Delusional, I killed a man) aanwezig zullen zijn. Foto boven: Matthies Ziemer – I was told van Katrin Wagner