Op 19 januari is de Duitse toneelvertaalster Monika The overleden in Amsterdam. Vanaf de jaren ’70 vertaalde ze literatuur en toneel van het Nederlands naar het Duits. Daarnaast werkte ze als taalcoach voor toneelspelers.

The woonde vanaf de jaren ’70 in Amsterdam en raakte betrokken bij het Nederlandse theater via het Werkteater. Voor het collectief vertaalde ze een aantal stukken, waaronder U bent mijn moeder van Joop Admiraal en werkte ze met de toneelspelers aan hun Duitse uitspraak. Werkteater-lid Hans Man in ’t Veld zei daarover: ‘Monika heeft niet alleen vertaald. Ze heeft er ook voor gezorgd dat we ze in het Duits begrepen, goed konden uitspreken en met haar mooie zinnen konden spelen. Soms veranderde ze op het laatste moment een woord, zodat we dat nog beter konden uitspreken.’

Later vertaalde ze werk van Judith Herzberg, Theo Fransz, Pauline Mol en Oscar van Woensel. Vijftig vertalingen van haar hand zijn beschikbaar bij diverse uitgeverijen. Daarnaast werkte ze met Herman van Veen en met Gerardjan Rijnders toen hij bij het Deutsches Theater in Berlijn de voorstelling Moffenblues maakte samen met de acteurs.

De Duitse uitgever Brigitte Korn-Wimmer prijst haar secure werk: ‘Monika vertaalde niet alleen de inhoud van de brontekst, maar ook de nuances, de stiltes, de associaties en de toespelingen heel precies. Ze combineerde constante inzet met professionele bekwaamheid en een subtiel begrip van de  ondertonen in het schrijven van een auteur. (…) Tegelijkertijd vond ze originele oplossingen voor de eigenzinnige, beeldende stijl van haar auteurs.’

Op haar uitvaart vertelde Gerardjan Rijnders over zijn recente samenwerking met The:

Nog geen half jaar geleden mailde ze mij of ze niet nog wat teksten van mij kon vertalen. Ze hoefde er niets mee te verdienen maar ze vond het nu eenmaal zo leuk om mijn teksten te vertalen. En ze wilde wat omhanden hebben. (…) In het stuk Ben ik al geboren komt de passage voor:

‘Is dit een grafschrift of een bevel: “Waspik”?
Dat is een gemeente, zei ik, maar het kan daar inderdaad behoorlijk stinken.’

Die tekst viel niet te vertalen. Monika heeft een lijst opgesteld van Duitse stadjes en dorpjes met dubbelzinnige namen, en samen hebben we de nodige dubbelzinnige nieuwe grappen bedacht, want dat is vertalen ook vaak: schrijven, nieuwe grappen bedenken!
En we kwamen eruit.
En we hadden een top middag, ook al had ze bijna geen adem.

Maar, en dat is het pijnlijke: Monika zei me, ik stuur je de definitieve versie.
En die kwam maar niet. Ik dacht, die komt nog wel. Maar hij kwam dus niet.
En ik heb haar nooit gevraagd: waar blijft die tekst? Ze zal met andere, belangrijker dingen bezig zijn geweest en daar was ik niet mee bezig. Ja, dat neem ik mezelf wel kwalijk.

Dus: hoe die Waspik tekst uiteindelijk is vertaald, dat weet ik niet meer. Dat staat op Monika’s PC. Of ergens in de cloud. Zoals Monika inmiddels ook ergens in de cloud is.
Maar daar geloof ik niet in.

Monika The is 79 jaar geworden.

foto Markus en Erik The