Midden in de ruimte ligt een omgevallen pot. Het indringende blauw van de verf die er deels is uitgelopen, ligt met ferme streken uitgesmeerd op een werkblad. Dat blauw is belangrijk. Actrice Chris Nietvelt gebruikte dergelijke verf in haar rol als (video-)kunstenares Agnes in de voorstelling Kreten en gefluister (2009), in regie van Ivo van Hove. Agnes ligt op sterven, haar kunst is haar houvast. Jan Versweyveld, scenograaf met een achtergrond in de beeldende kunsten, wilde het beroemde blauw van Yves Klein in deze voorstelling. De mare gaat dat, toen tijdens een buitenlandse tournee van Toneelgroep Amsterdam die heel specifieke kleur in het gasttheater niet voorhanden bleek, Versweyveld (de enige die het verschil zag) niet rustte tot heel New York was uitgekamd en the real thing werd opgeduikeld. Net op tijd. Want de voorstelling, gebaseerd op Ingmar Bergmans filmscenario Cries and Whispers, was anders zeker niet doorgegaan. Die precisie, dus.

Nu is het blauw middelpunt van de vijfde ‘kamer’ in Eye Filmmuseum in Amsterdam, dat Ivo van Hove en Jan Versweyveld uitnodigde een tentoonstelling te maken over dat deel van hun theaterwerk dat gebaseerd is op filmscripts. Het werd All About Theatre About Film: twaalf ruimtes bovenin Eye, die het duo – partners sinds de vroege jaren tachtig, ook in het dagelijks leven – met zijn kenmerkende zorgvuldigheid en toewijding heeft ingericht. Tien minuten voor de perspresentatie stond Versweyveld nog touwtjes te bevestigen in een ingenieus raamwerk en wilde Van Hove ergens nog iets verbeteren aan een geluidsweergave.

Het had gekund, maar nee: All About Theatre About Film is geen opeenvolging van registraties van voorstellingen met verwijzingen naar de films waarop ze gebaseerd zijn. Versweyveld en Van Hove creëerden twaalf keer een sfeer, een kamer, een omgeving rondom iedere voorstelling. Registraties zijn er natuurlijk (steeds beter door de jaren heen), maar nooit rechttoe rechtaan gepresenteerd. Ieder van de twaalf ruimtes heeft een eigen gevoel, een eigen licht, geluid, geureffect zelfs, dat verwijst naar het stuk dat erin centraal staat. Een warm en roerend weerzien voor wie ze ooit zag; maar daarnaast een feestje van grappige, mooie (nieuwe) vondsten en details, plus (scène-)foto’s van Versweyveld. All About Theatre About Film laat zien hoe de kruisbestuiving tussen film en theater werkt, en hoe dat ook een prachtige, beeldende expositie kan opleveren.

Bij Kreten en gefluister en het fraaie blauw zijn we bijna op de helft van het tentoonstellingsparcours, dat een zekere chronologie kent. Het houdt op een niet dwingende manier ook gelijke tred met ontwikkelingen in het leven van de beide kunstenaars. In 2009 is hun naam als artistieke kern van Toneelgroep Amsterdam stevig gevestigd, hebben ze een team van geestverwanten om zich heen verzameld – videokunstenaar Tal Yarden, muzikanten Harry de Wit en Eric Sleichim, An D’Huys, die tekent voor vele van de kostuums – namen die we hier ook met regelmaat tegenkomen. Versweyveld en Van Hove (beiden uit 1958) lopen tegen de vijftig; laatstgenoemde heeft dan net zijn vader verloren. De intensiteit van de voorstelling toen laat zich nu weer voelen; in kamer vijf waart de dood rond, gehuld in een lucide blauwe sluier.

Meer Bergman in de volgende ruimte, misschien wel de mooiste kamer van allemaal. In het tweeluik Na de repetitie/Persona zijn Marieke Heebink en Karina Smulders (beiden voor deze rollen genomineerd voor de Theo d’Or 2013) in gevecht met zichzelf, elkaar en uiteindelijk ook de elementen. De voorstelling speelde zich deels af in het water, en in Eye zien we videobeelden ervan op hun beurt weerspiegeld in een rimpelloze watervlakte die de makers hier bedachten. Rechts in de ruimte een kwetsbaar naakt van beeldhouwer Berlinde de Bruyckere. Waar het er in de voorstelling heftig aan toe ging, ademt deze ruimte – met terzijde filmfragmenten uit 1966 en 1984 van de Zweedse cineast zelf – een bijzondere sereniteit; alsof de rust na de strijd is weergekeerd.

Het contrast met de vitaliteit van de ‘mancave’ en bijbehorende feelgoodsfeer (ondersteund door het ronkende Springsteennummer Born to Run) in de volgende ruimte is groot. Op aanstekelijke manier worden hier drie voorstellingen op basis van het werk van John Cassavetes gepresenteerd in een nieuwe, energieke loop van videofragmenten: Husbands, Faces, en Opening Night, waartussen af en toe ook het magnifieke gezicht van Cassavetes muze Gena Rowlands opduikt.

Gaandeweg realiseer je je eens te meer dat de scenario’s die deze twee uitgesproken filmliefhebbers door de jaren heen hebben uitgekozen voor hun voorstellingen, grofweg twee pijlers kennen: liefde voor het kunstenaarschap – vaak geworteld in het theater – en nieuwsgierigheid naar maatschappelijke fenomenen, zoals onder meer gereflecteerd in de voorstellingen Les damnés (naar Visconti, bij de Comédie-Française) en Network (Lumet, National Theatre, Londen), die centraal staan in de laatste twee ruimtes. Les damnés premièrde in het pauselijk paleis in Avignon en op een van de wanden hangt een foto van het Cour d’honneur – nog leeg, maar alvast voorzien van een oranje speelvloer; bijna nog mooier dan de video, waar de intensiteit van de voorstelling vanaf spat.

Het succes daarvan werd nog geëvenaard door Network, en op het moment dat je in die laatste kamer die beroemde centrale nieuwsdesk van Bryan Cranston ontwaart, kan je hart zo maar een sprongetje maken. Richting uitgang zie je het schema, dat een indruk geeft van de complexiteit van het maakproces – een kunstwerk op zich. Met die op de valreep nog geïntegreerde touwtjes.

All About Theatre About Film van Ivo van Hove en Jan Versweyveld is tot en met 9 januari 2022 te zien in Eye Filmmuseum. Foto: Network in 2017 bij National Theatre London, Jan Versweyveld