Mariana Aparicio en Eelco Smits hebben de toneelprijzen gewonnen voor de meest indrukwekkende vrouwelijke (Theo d’Or) en mannelijke (Louis d’Or) hoofdrol van het voorbije seizoen. Dat maakte de VSCD Toneeljury vanavond bekend op het Gala van het Nederlands Theater. De prijzen voor de meest indrukwekkende bijrollen (Colombina en Arlecchino) gingen naar Urmie Plein en Rick Paul van Mulligen.

Mariana Aparicio ontving de acteursprijs voor haar rol in De Jaren van Het Nationale Theater. Volgens de jury valt zij daarin ‘vanaf het begin samen met wat er maar op scène wordt verbeeld, of ze nu ín het centrum van de aandacht staat of daarbuiten’. Eelco Smits viel op met zijn spel in Geschiedenis van Geweld bij Toneelschuur Producties en Theater Oostpool, waarin hij zijn personage liet worstelen met tegenstrijdige emoties, met de blik van buitenstaanders en zijn eigen oordelende blik. De jury zag ‘de schaamte, de vernedering, de angst, maar ook de compassie voor de dader, de lust en opwinding. Emoties die in de fysieke vertolking van Smits prachtig dichtbij elkaar komen’.

Urmie Plein viel in de prijzen voor haar rol in Ik zeg toch sorry van Raymi Sambo Maakt en Theatergroep Aluin, waarin ze ’trefzeker schakelt van pijn naar warmte, van woede naar empathie’. Rick Paul van Mulligen maakte indruk in Queer Planet van HNT JONG. De jury vond zijn humoristische en met nonchalance gespeelde personages en typetjes zeer gelaagd. ‘Allemaal zijn ze doordrongen van een warmte en zachtmoedigheid én een scherpte en nietsontziendheid.’

De VSCD Mime/Performance Prijs ging dit jaar naar Miet Warlop voor One Song met Irene Wool vzw & NTGent. Deze ‘absurdistische kruising tussen een popconcert en een sportwedstrijd’ is volgens de jury tegelijk ‘een aangrijpend protest tegen het voortsnellende leven en tegen alles wat dit eist van een mens’.

POPpulisme (8+) (‘een ongekend actuele voorstelling, over manipulatie en mooie woorden, die een levensgevaarlijk wapen blijken te zijn’) van Het Filiaal theatermakers werd beloond met de Gouden Krekel voor de meest indrukwekkende jeugdtheaterproductie. Het ensemble van CONTROLE van 155 & Maas theater en dans ontving de Gouden Krekel voor de meest indrukwekkende podiumprestatie in het jeugdtheater. Cherish Menzo ontving van de Toneeljury de regieprijs voor DARKMATTER van Frascati Producties, GRIP en de Coproducers.

De ACT Award 2023 is voor het Wilminktheater in Enschede dat net-afgestudeerden in huis gebruik gebruik laat maken van hun faciliteiten om zelf voorstellingen te maken. De belangenvereniging voor ACTeurs hoopt dat deze award ‘als inspiratie mag dienen voor andere theaters’. Eerder maakte het festival al bekend dat De Nieuwe Toneelbibliotheek de Proscenium-achter-de-schermen-prijs 2023 zou ontvangen voor hun wezenlijke bijdrage aan de ontwikkeling van de podiumkunsten.

De prijzen werden uitgereikt door de oudste nog levende eerdere winnaars, onder wie Anne-Wil Blankers (Colombina 1967) en Wim van der Grijn en Hans Dagelet (Louis d’Or 1971). Dit mede om aandacht te geven aan het feit dat dit de laatste uitreiking van de acteursprijzen in de huidige vorm is. Volgend jaar worden de prijzen genderneutraal, hoewel de details van de nieuwe prijzen ook vanavond frustrerend onduidelijk bleven. Wel zal over twee jaar voor het eerst de Ontwerpersprijs worden uitgereikt. Dit beloofde Actie Onbekend, een werkgroep die, net als vorig jaar, pleit ‘voor meer zichtbaarheid voor mensen achter de schermen’.

Veel winnaars gebruikten hun dankwoord voor een statement. Zowel Van Mulligen als Smits spraken over de homohaat waarmee ze te maken kregen en Aparicio sprak naar aanleiding van de rol waarvoor ze bekroond werd over het recht op abortus: ‘Het is nooit jouw schuld, het is altijd jouw keuze.’ Plein sprak over de diepe betekenis van de voorstelling Ik zeg toch sorry voor haar, ‘omdat ik er mijn voorouders mee kan eren. Er was ongelijkheid en er is nog steeds ongelijkheid.’

Foto: Nichon Glerum