‘Tegen het licht van de actualiteit is het juist nu belangrijk om lessen te trekken uit de geschiedenis voor de tijd waarin we nu leven.’ Dat schrijft Theater Na de Dam bij de bekendmaking van zijn programma voor de aankomende editie. Bij de jaarlijkse theatermanifestatie rond de Nationale Dodenherdenking komen veel vragen binnen.

Sinds 2010 programmeert Theater Na de Dam op 4 mei in heel Nederland om 21.00 uur voorstellingen, die ieder op hun eigen manier betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Voor aankomende editie staan 130 voorstellingen gepland, naast de jaarlijkse live televisie-uitzending Vuur van de vrijheid om 23:00 uur op NPO1.

‘Sinds de ongekende terreurdaad van Hamas op 7 oktober en de bloedige oorlog in Gaza die erop volgde, maakt Theater Na de Dam zich ernstige zorgen over de gevolgen ervan voor de inwoners van Gaza, de Westelijke Jordaanoever en Israël, maar ook over de onderlinge verhoudingen in ons eigen land’, schrijft de organisatie vandaag. Theater Na de Dam krijgt ook van theaters, gezelschappen en betrokkenen vragen over wat dit alles betekent voor de aankomende editie op en rond 4 mei.

‘Deze vragen – en de onderliggende emoties – begrijpen wij goed’, reageert de organisatie. ‘Theater Na de Dam is immers in het leven geroepen om de nagedachtenis en de herdenking van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust te verdiepen door middel van uiteenlopende theatervoorstellingen over die onvoorstelbare geschiedenis en zo lessen te trekken voor de tijd waarin wij nu leven. En die lessen hebben we deze dagen van massaal geweld, polarisatie en haat helaas meer dan nodig.’

Volgens Theater Na de Dam is het nu de ‘morele opdracht voor eenieder enerzijds om in de ander, die misschien wel lijnrecht tegenover jouw denkbeelden staat, een mens te blijven zien en anderzijds tegen de neiging in te gaan om de processen van ontmenselijking, toen en nu, niet te willen zien’.

Het organisatieteam heeft bij voorgaande edities ervaren dat het herdenken en de maatschappelijke waarde van Theater Na de Dam de meeste betekenis hebben als 4 mei niet dírect over de actualiteit gaat. ‘Het bijzondere aan een herdenking is dat je op die avond juist even uit de waan van de dag stapt. Door stil te staan bij de historische periode van de Tweede Wereldoorlog en de slachtoffers van toen, kaats je als het ware je vragen en gedachten tegen de muur van de geschiedenis. Juist doordat voorstellingen in het kader van Theater Na de Dam over ‘toen’ gaan, krijgen ze betekenis voor het ‘nu’, die distantie helpt. Het publiek neemt via de verbeelding de actualiteit onvermijdelijk mee in hun ervaring.’

Een belangrijk onderdeel van de programmering van Theater Na de Dam zijn dit jaar 47 jongerenvoorstellingen, die door ruim 400 jongeren in heel Nederland gemaakt gaan worden. Artistiek directeur Jaïr Stranders vindt het belangrijk dat zoveel jongeren zo’n maakproces doorlopen. ‘Voor jongeren is het in deze heftige tijd met sociale media en al die meningen belangrijk om zich via de geschiedenis beter te kunnen verhouden tot het nu.’

Stranders vindt het mooi dat theater ‘een vrijplaats is voor ideeën en dat de complexiteit van de wereld in het theater juist goed over het voetlicht gebracht kan worden’. Hij benadrukt daarbij dat om het theater een vrijplaats, ‘een brave space’, te laten zijn, de makers en performers zich wel vrij moeten kunnen voelen.

Als reactie op onder meer de verstoring van een concert van Lenny Kuhr en de aanslag op de concertzaal in Moskou doen ook de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD), de Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten (NAPK) en de Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals (VNPF) vandaag een gezamenlijke oproep om ‘podia een veilige plek te laten zijn voor iedereen’. De bracheverenigingen zien naar eigen zeggen dat er in toenemende mate sprake is van incidenten die door polarisatie zijn ingegeven.

‘Iedereen, van makers tot medewerkers en publiek, moet veilig zijn binnen onze huizen en op onze podia’, stellen ze. ‘Er is daarbij ook in deze door tegenstellingen gekenmerkte tijd geen plek voor acties of intimidaties ingegeven door antisemitisme, xenofobie, genderdiscriminatie of iedere andere uiting die strijdig is met onze grondwet.’ De verenigingen schrijven inclusiviteit na te streven, ‘zodat het wezen van onze huizen en onze culturele traditie intact blijft; wij staan voor de vrije kunsten en het vrije woord’.

Gisteren bracht De Creatieve Coalitie al een statement naar buiten waarin de koepelvereniging voor professionals in de culturele en creatieve sector stelde dat die sectoren een veilige haven moeten zijn ‘waar artistieke expressie wordt gevierd en meningsverschillen op een respectvolle manier kunnen samenkomen’. Kunsten ’92 schreef gisteren in een brief aan de Tweede Kamer dat het ‘intimideren van artiesten, kunstenaars, publiek en medewerkers op grond van hun Joodse achtergrond onacceptabel is. Net als het intimideren en discrimineren van andere groepen. Alle groepen’.

Kunsten ’92 vroeg de Tweede Kamer om ‘schouder aan schouder te staan om elke vorm van intimidatie en geweld te voorkomen, zodat de cultuursector de veilige plek kan blijven die de samenleving zo hard nodig heeft’. De VSCD, NAPK en VNPF hopen in samenwerking met de Staatssecretaris van Cultuur en Media een veiligheidsprotocol vast te stellen ‘zodat, mocht daar aanleiding voor zijn, podia een beroep kunnen doen op preventieve veiligheidsmaatregelen van de overheid. Om een plek te blijven die open en toegankelijk is voor iedereen’.

Foto: Ger de Heus – Theater Na de Dam in Goudse Schouwburg