‘Zodra je overtuigd bent van je gelijk, zoek mensen die je nog niet kent. Die je aanscherpen. Die het oneens zijn.’ Bij de opening van ITS 2020 ON TOUR antwoordden net afgestudeerde theaterstudenten Ilse Dorine en Bregt van Deursen op de vele reacties op hun eerder gepubliceerde manifest ‘Niet zonder ons’.

Speel het spel. Breng je werk in gevaar. Wees niet de hoofdpersoon. Zoek de confrontatie. Maar doe het onopzettelijk. Vermijd bijbedoelingen. Verzwijg niet. Wees week en sterk. Wees slim, steek je nek uit en veracht de overwinning. Kijk niet toe, bewijs niets, maar blijf met alle tegenwoordigheid van geest open voor tekens. Laat je ogen zien, laat de anderen erin kijken, zorg voor ruimte en beschouw ieder in zijn eigen perspectief. Beslis alleen met hartstocht. Misluk rustig. Neem vooral de tijd en bewandel zijpaden. Laat je afleiden. Neem om het zo te zeggen vakantie. Houd je niet doof voor geen boom voor geen water. Trek jezelf terug in jezelf als je daar zin in hebt en gun je de zon. Vergeet de mensen in je naaste omgeving, verstevig je banden met onbekenden, buig je over bijzaken, wijk uit naar de verlatenheid, vermoord het noodslotdrama, veracht het ongeluk, analyseer het conflict. Neem je eigen kleur aan tot je in je gelijk staat en het ruisen van de bladeren zoet wordt. Loop stilzwijgend langs de dorpen.

Ik volg je.

Peter Handke, over de dorpen (1981)

Normaal zou hier een gevestigde naam staan uit het werkveld om de afstuderende lichting te inspireren, welkom te heten in het werkveld. Normaal zou hier iemand staan die al jaren meegaat, die al ervaring heeft.

Nu staan wij hier, twee net afgestudeerde theaterstudenten. Misschien omdat dit jaar alles anders gaat dan normaal. Misschien omdat niemand zo goed de stem van deze lichting kan laten horen als de lichting zelf. Dus staan wij hier, twee stemmen uit lichting 2020 die niemand anders vertegenwoordigen dan zichzelf.

Een paar maanden geleden schreven we het Manifest ‘Niet zonder ons’ op Theaterkrant. Een poging de hele lichting een stem te geven in deze roerige tijden. Via alle informele lijntjes die we zelf hadden binnen de scholen bereikten we ruim 15 klassen. Er werden in onze lichting overal gesprekken gevoerd. We waren tevreden en trots, publiceerden vol spanning het manifest.

Maar de lijntjes die we al hadden, bleken niet zo inclusief als we dachten. Waar onze lijntjes een groot deel van de regisseurs, acteurs, performers, mimers en docentopleidingen bereikt hadden, waren de schrijvers, de vormgevers, de producenten achter gebleven. En daar werden we keihard op gewezen. Dat, als we iets over het hele werkveld willen zeggen, we daar het hele werkveld voor aan het woord moeten laten. Dat, als we iets willen zeggen over verbinding met een hele lichting, we nieuwe lijntjes nodig hebben.

Want waar we in het manifest gooiden met mooie woorden als verbinding en inclusie, was het manifest zelf niet inclusief genoeg. Weer werden er gesprekken gevoerd. Nu met mensen die we nog niet gesproken hadden. We hoorden dingen die we nog niet wisten.

We kwamen erachter dat we niet alleen een fout hadden gemaakt door mensen te vergeten, maar dat het iets fundamenteels zegt over de verhouding tussen onze opleidingen.

En, omdat we die verhoudingen meenemen na het afronden van die opleidingen, daarmee over de verhoudingen in het werkveld.

Dat mensen elkaar spreken in dezelfde kringen, dat constant dezelfde gesprekken met dezelfde mensen worden gevoerd. Dat de lijntjes er niet waren. Dat de mensen die vanuit een andere hoek over dezelfde dingen denken misschien heel iets anders te zeggen hebben.

We zijn nu (bijna allemaal) afgestudeerd. De kaders van onze afgezonderde opleidingen vallen weg en hiermee ontstaat een vrijheid om elkaar te vinden. En om al deze vaste kaders, vaste kringen te bevragen, is moed nodig.

Het is onze verantwoordelijkheid als jonge makers om deze nieuwe verbindingen te leggen en het werkveld opnieuw vorm te geven, om te leren van gemaakte fouten en gebruik te maken van kennis in het bestaande werkveld en alles wat al opgebouwd is.

Bevraag wat al is, bevraag je omgeving, je werk en bevraag tenslotte ook jezelf.

Want nu het werkveld op een drastische manier verandert, is dit ook het momentum voor verandering. Er is ruimte om dingen die al heel lang zo gaan, een hiërarchie, bloot te leggen. 

Nu staan we hier. In een poging opnieuw een gesprek te openen.

En zelfs nu we hier staan ben ik bang, bang het opnieuw fout te doen, mensen te vergeten of tegen te spreken, bang dat deze speech niet krachtig genoeg is, of niet grappig genoeg – omdat ik natuurlijk ook de speeches van vorige jaren heb gelezen die ook grappig zijn. Maar tegelijkertijd is dit een oproep aan ons allemaal: om elkaar te verbeteren, elkaar terecht te wijzen en/of te bevragen, om elkaar te steunen, op weg te helpen, kansen te bieden en gebruik te maken van elkaars kennis en kunde.

We staan hier namens niemand. We vertegenwoordigen niemands stem. We staan hier namens onszelf en doen een oproep aan iedereen om zijn eigen stem te laten horen, het geopende gesprek verder te voeren. Want door de gesprekken, kunnen we ons manifest waarmaken als lichting. Door de gesprekken vormen we een netwerk als lichting, en kunnen we gezamenlijk het werkveld vormgeven. Zoals in het manifest ‘Niet zonder ons’, maar nu vooral niet zonder elkaar.

Handke houdt in zijn tekst een pleidooi om jezelf en anderen aan te blijven scherpen, om te blijven veranderen en beweging te creëren. Verander vanuit de verbinding en houdt contact met de ander.

Om met onze eigen stem – en niet die van Handke – te spreken:

Zodra je overtuigd bent van je gelijk, zoek mensen die je nog niet kent. Die je aanscherpen. Die het oneens zijn.

Zoek vragen, zoek antwoorden. Bevraag de antwoorden die je zult vinden.

Laat je stem horen. Spreek elkaar tegen. Ga het gesprek aan.

Ken je eigen expertise. Zie de kracht van de expertise van een ander. Zoek elkaar op.

Wees moedig. Wees bang.

Ik volg je.

Een nomadische editie 

De 30e editie van het ITS Festival wordt eenmalig in een nieuw, nomadisch jasje gegoten. In samenwerking met Rudolphi Producties, dat jaarlijks pas afgestudeerd theatertalent presenteert in Het Debuut, gaan de afstudeervoorstellingen van de nieuwste generatie theatermakers dit jaar op tournee door het hele land. ITS 2020 ON TOUR reist van 17 september tot en met 2 november 2020 langs theaters in twaalf steden.

Er is een uitgebreid contextprogramma, waarin de studenten per stad ook met elkaar, het veld en het publiek in gesprek gaan. Traditiegetrouw kent het programma ook een internationale insteek. Er worden vier workshops georganiseerd voor de nieuwe lichting met makers uit andere landen, ze hebben een online karakter.

Op 27 augustus werd het alternatieve plan geïntroduceerd tijdens een kick off in Het Huis Utrecht, waar studenten van verschillende opleidingen het gesprek alvast met elkaar en een bescheiden vertegenwoordiging uit het veld voerden aan de hand van het manifest ‘Niet zonder ons’. Wat betekent het voor de nieuwe lichting om in deze nieuwe situatie in het veld te starten? Wat zijn de kansen en wat de valkuilen? Welk beroep doet het op je als maker of performer? Hoe kunnen we ons verbinden, met elkaar, met het veld en met het publiek?

De nieuwe situatie lijkt vooralsnog voor iedereen in de podiumkunsten een oefening, ervaren of minder ervaren. Tijdens de kick off sloeg de stemming geleidelijk om, van onzeker en zoekend naar monter en vastberaden. Het coronajaar geeft ruimte aan reflectie en onthaasting, aan een benadering buiten de geijkte paden om. ‘In het veld gaat hoe dan ook het roer om. Deze generatie afzwaaiers zou nog weleens een voorsprong kunnen hebben op een praktijk in transitie’, aldus toehoorder Moos van den Broek.

Foto: Bart Grietens