Het rommelt op de Academie voor Theater en Dans (ATD) in Amsterdam. Het contract van directeur Anthony Heidweiller wordt na twee jaar niet verlengd. Hij krijgt vanaf 15 augustus een nieuwe functie als adjunct-directeur, met een nog te werven algemeen directeur boven hem. Een grote groep ATD-medewerkers, inclusief een aanzienlijk deel van de artistiek leiders van de verschillende opleidingen, heeft felle kritiek op deze beslissing, en plaatst deze in het kader van een langere geschiedenis van institutioneel racisme.
De verandering in de directiestructuur volgt op een slepende kwestie rond de artistieke leiding van de mime-opleiding en een organisatie-analyse van de ATD die onderzoeksbureau BMC in opdracht van het College van Bestuur (CvB) het afgelopen half jaar uitvoerde. Hoewel het CvB in hun communicatie over het besluit uitlegt waarom een versterking van de directie in hun ogen nodig is, wordt niet duidelijk gemaakt waarom Heidweiller zelf ongeschikt wordt geacht voor de functie van algemeen directeur. Ook op een medewerkersbijeenkomst op 23 mei kwam daar geen helderheid over.
Eén van de zaken die aan de bron van de huidige onrust ligt, is de rol die Heidweiller speelde in het conflict tussen artistiek leider Dwayne Toemere en een deel van de docenten en studenten van de mime-opleiding. Dat conflict wordt toegelicht in een brief van een groot deel van het mime-docententeam aan het CvB, die op 16 maart van dit jaar werd verstuurd. Volgens de brief werd de sollicitatieprocedure van Toemere gekenmerkt door de ‘interculturele diversiteitsagenda, gemotiveerd door een persoonlijke, trendgevoelige politieke agenda van diversiteit en inclusie’ van toenmalig (ad interim) ATD-directeur Marjo van Schaik, die uiteindelijk de knoop doorhakte in het proces. De sollicitatiecommissie, die deels bestond uit de docenten aan wie Toemere later leiding zou geven, voelde zich aan de kant gezet.
Desondanks werd Toemere naar eigen zeggen door de docenten ‘met open armen ontvangen’. Volgens de briefschrijvers functioneerde hij echter niet goed, en werden er gedurende het jaar verschillende kritiekpunten met Heidweiller gedeeld; Toemere wordt in de brief onder andere een gebrek aan visie, heldere communicatie en goed financieel beheer verweten. Na de aanhoudende kritiek van een deel van de docenten en studenten kwam het voor hen als een verrassing dat Heidweiller Toemere na het eerste jaar een vast contract aanbood. Vlak na de zomervakantie meldde de artistiek leider zich echter voor onbepaalde tijd ziek, en stelde Heidweiller docent Fabián Santarciel de la Quintana aan als artistiek leider ad interim, een situatie die nog altijd voortduurt.
Hoewel Heidweiller sindsdien vele gesprekken voerde, voelde het docententeam zich niet gehoord in hun grieven, omdat ze vonden dat Heidweiller te veel de nadruk legde op het reïntegratieproces van Toemere. De docenten zijn in de brief van mening dat een terugkeer van Toemere schade zal aanbrengen aan hen, de studenten en aan Toemere zelf. Als Heidweiller begin maart de terugkeer van Toemere aankondigt voor eind april, is voor hen de maat vol, en eisen ze een interventie van het College van Bestuur.
De nadruk op de ‘politieke agenda van diversiteit en inclusie’ komt ook terug in een mail die De la Quintana op 12 maart aan alle mime-studenten stuurt, waarin verslag wordt gedaan van een docentenbijeenkomst op 6 maart. Daarin wordt onder andere gezegd dat de ‘ontevredenheid van veel mensen over hoe Anthony deze situatie behandelt’ komt door ‘een agenda over diversiteit en inclusie, te dichtbij verband tussen hem en Dwayne en geen neutrale blik’.
Het is onduidelijk hoe de verdere communicatie tussen de briefschrijvers en het CvB is verlopen, maar op 4 april 2023 stuurt het College een brief aan alle ATD-medewerkers over de ‘onrust’ op de Academie, waarin ze melden dat ze werken aan een oplossing, daarbij gevoed door gesprekken met ATD-medewerkers en de uitkomsten van het BMC-onderzoek. Ze vragen de medewerkers om geduld, om recht te kunnen doen aan ‘de diversiteit aan standpunten binnen de academie’.
Er doen dan echter al geruchten de ronde dat Heidweiller uit zijn functie zal worden ontheven. Het is de aanleiding voor een grote groep ATD-medewerkers, waaronder de artistiek leiders van zeven opleidingen, om op 13 april een brief naar het CvB te sturen waarin ze hun ‘diepe bezorgdheid en ontevredenheid’ uiten over die plannen.
De briefschrijvers willen met hun brief ook een breder probleem met diversiteit en inclusie aan de ATD aankaarten. Ze stellen dat de ATD zich wil ‘voordoen als divers en inclusief, maar geen cultuur [heeft] die diversiteit echt waardeert’, en dat ‘leiders die dingen anders willen doen worden bekritiseerd omdat ze niet leiden volgens de verwachtingen en patronen van een dominante groep’. Ze plaatsen het vertrek of ziekteverlof van een ‘onevenredig groot aantal’ (‘minstens 5 sinds 2020’) medewerkers van kleur, waaronder ook Toemere, ook in deze context.
De schrijvers sluiten hun brief af met de positieve bijdrage die Heidweiller in hun ogen aan de Academie heeft geleverd, waarmee het beeld wordt geschetst van een betrokken leider die vooral andere mensen in hun kracht probeert te zetten, indirect leidt en de nadruk legt op dekolonisatie, sociale veiligheid en een interne cultuurverandering: weg van concurrentie, hoge werkdruk en excellentie, en richting rust, luisteren en vertrouwen.
Op 21 april stuurt het CvB zijn uiteindelijke besluit naar alle ATD-medewerkers: de directiestructuur wordt per 15 augustus aangepast, Heidweiller krijgt de functie van adjunct-directeur aangeboden (‘gericht op onderwijs, verbinding met de samenleving en inclusie’) en er zal een nieuwe algemeen directeur worden gezocht (in eerste instantie ad interim), die de eindverantwoordelijkheid voor de ATD draagt. Uit het onderzoek van BMC blijkt volgens de brief dat ‘de organisatiestructuur van de Academie voor Theater en Dans complex [is] en te veelomvattend [blijkt] voor één persoon’. De precieze invulling van de nieuwe functie van Heidweiller, alsmede het profiel voor de nieuwe directeur, is op dat moment nog onderwerp van gesprek.
Het CvB ontvangt na de bekendmaking nog verschillende kritische brieven, waaronder van de Commissie van Advies van de ATD; van een groep medewerkers van andere kunstvakonderwijsinstellingen; en van meer dan 85 studenten en docenten van de ATD, die verwijzen naar de brief van 13 april, het uitblijven van een directe reactie daarop van het CvB, en hun teleurstelling delen over het feit dat desondanks is gekozen voor ‘removing Anthony as director, [and creating] what appears to be a token position for him in which, as a person of colour, he is responsible for ‘diversity work’ without any capacity for executive decision-making’.
Op die laatste brief kwam wél een antwoord van Annet Lekkerkerker, voorzitter van het CvB. Daarin ontkent ze met klem dat er sprake zou zijn van een ‘symbolische positie’, omdat Heidweiller als adjunct-directeur de verantwoordelijkheid krijgt voor het opstellen en uitvoeren van de onderwijsvisie van de ATD, en hij samen met de algemeen directeur ‘mede-bevoegd en medeverantwoordelijk’ zal zijn. Tevens benadrukt Lekkerkerker dat ze zich realiseert dat zijzelf en de ATD in brede zin er op het gebied van diversiteit en inclusie ‘nog niet [zijn] waar we moeten zijn’, en dat ze het met de briefschrijvers eens is dat er ‘structurele veranderingen nodig zijn om te komen tot een daadwerkelijk rechtvaardige en inclusieve organisatie’.
Heidweiller zelf, ondertussen, lichtte zijn positie toe op een informatiebijeenkomst voor ATD-medewerkers die op 23 mei werd belegd. Uit zijn toespraak blijkt dat het zeker niet zijn keuze was om van functie te wisselen – het besluit noemt hij ‘natuurlijk niet fijn om te horen’ – maar dat hij zich desondanks wil inzetten om ‘tot een invulling te komen van die rol binnen een tweehoofdige directie van de ATD’. De voornaamste reden hiervoor is dat Heidweiller wil ‘blijven bijdragen aan het ontwikkelen van de didactische en educatieve tools voor relevant onderwijs binnen de veranderende samenleving, over inclusiviteit en diversiteit, over eurocentrisme. Om te zorgen voor ruimte voor debat over institutioneel racisme, sociale onveiligheid en duurzaamheid.’
Over de kritiek op zijn leiderschap zegt Heidweiller dat ‘er van alles over mijn persoon en mijn functioneren binnen en buiten de school [is] geventileerd. Allerlei meningen (je hoort ze niet maar het gaat er altijd over …). Ik was te zwak, te slap, te bang. Vechten moest ik! Daadkracht tonen! Of anders opstappen! Maar zo ben ik niet. Ik ben van ademen, van zingen, van een gestaag tempo. Van de langzame beweging die doorzet.’
Daarmee is de kous echter nog niet af. Een deel van de kritische ATD-medewerkers publiceert morgen op Theaterkrant.nl een open brief waarin ze de gang van zaken sterk bekritiseren, en het als symptomatisch zien voor het falen van de ATD om ‘een werkelijke transitie naar een inclusieve organisatie te kunnen maken.’ De briefschrijvers storen zich aan het gebrek aan transparantie rond de beslissing om niet Heidweiller, maar een nog te werven persoon algemeen directeur te maken in de nieuwe structuur. Ze verwijten het CvB dat ze Heidweiller hebben aangesteld om transities op het gebied van veiligheid, inclusie en diversiteit vorm te geven, zelf aangeven dat hij op dat vlak stappen heeft gezet, maar hem nu, na minder dan twee jaar, toch geen nieuw contract als directeur aanbieden. Daarmee negeert het CvB wat hen betreft ‘de urgentie van de transitie […] [en] bovenal de complexiteit van de opdracht’.
Eén vraag blijft onbeantwoord boven dit alles zweven: waarom bood het CvB Heidweiller niet de functie van algemeen directeur aan in de nieuwe constructie? CvB-voorzitter Lekkerkerker wil er geen uitspraken over doen vanwege ‘de privacy tussen werkgever en werknemer’. ‘Ik wil alleen zeggen dat we ervan overtuigd zijn dat Anthony’s competenties in deze opzet het best tot hun recht komen.’
Foto: Sjoerd Derine
