Toch nog een live passieconcert vandaag. World Opera Lab verplaatste zijn interreligieuze De Passie van Isa naar Amsterdamse binnentuinen. In plaats van recensies te publiceren, laat Theaterkrant dagelijks makers aan het woord wiens geplande première geen doorgang kon vinden. Regisseur Miranda Lakerveld: ‘Die eenzaamheid, het afgesneden zijn van het grote geheel, je ziet dat in veel religies en mystieke tradities terug.’

Op dinsdag 7 april, als ik Miranda Lakerveld door de telefoon spreek, had eigenlijk in Podium Mozaïek in Amsterdam-West de eerste presentatie moeten plaatsvinden van de door haar bedachte en geregisseerde voorstelling De Passie van Isa van World Opera Lab. Door het coronavirus kan daar geen sprake van zijn. Maar in haar geest is zij daar nauwelijks mee bezig. Zij had al een alternatief bedacht: delen uit deze passie – enkele aria’s en spirituele Arabische en Turkse muziek – worden uitgevoerd in de binnentuinen van Amsterdam-West. Een eerste editie was op 5 april. Ook vandaag op Goede Vrijdag is er een concert. In groepjes van twee, steeds een zanger en een muziekinstrument. Zonder dat er veel ruchtbaarheid aan wordt gegeven: ‘Allemaal dus volkomen coronaproof’, zegt zij.

Miranda Lakerveld is al vijf jaar bezig met een interreligieuze Passion. Want zij ziet dat religies elkaar vaak hebben beïnvloed: ‘Door de eeuwen heen is Jezus, Isa, een van de meest besproken profeten van de Islam. Daar is heel veel literatuur over. En dat is weer van grote invloed geweest in het Midden Oosten. De passiespelen in Iran zijn in hoge mate beïnvloed door de rituelen in Zuid Europa over Pasen. Iets met religie is tegenwoordig in Nederland moeilijk om gefinancierd te krijgen. Toch gaan wij dat doen. We willen het in een paar jaar opbouwen tot een groot evenment. Met aria’s van Bach en teksten uit de Koran, delen van de Mahabarata, teksten van Soefi’s en van Sikhs.’

Zij is nog maar aan het begin van dat proces, het zou in de volgende jaren moeten uitgroeien tot een ware interreligieuze Mattheustraditie. Daarom is het niet zo’n ramp dat de officiële première nog even niet doorgaat. Het maakt het ook  gemakkelijker een concert te geven met een vrije keuze uit al het materiaal dat in die jaren is verzameld.

Dat de figuur van Jezus niet alleen de hoofdpersoon is van het christelijke Nieuwe Testament, maar ook een profeet is voor de moslims, wist ik wel. Maar wat doe je in deze context met een figuur als Boeddha? Lakerveld: ‘Er zijn parallellen genoeg tussen Jezus en Boeddha. Jezus verbleef veertig dagen in de woestijn; Boeddha zwierf lang door de bossen om verlichting te bereiken en ging ten slotte onder een boom zitten om te begrijpen waarom er menselijk lijden is en hoe je daarmee om kan gaan. Zo ook in de Mahabarata: er zijn vijf broers, vier van hen gaan een voor een dood, er blijft een over die allemaal proeven moet ondergaan. Je ziet dezelfde verlatenheid als in de Mattheüs, het gevoel verlaten te worden door God en daar volgt dan een transformatie uit. Dat patroon zie je in veel religies terug, ook bij Mozes. Die eenzaamheid, het afgesneden zijn van het grote geheel, je ziet dat vooral ook in de mystieke tradities. Wij hebben het iets breder gemaakt door de keuze voor andere muziek die Bach aanvult. Het gaat zo meer om universele thema’s in deze tijd.’

Lakerveld ziet vooral hoe godsdiensten mensen kunnen verbinden, zij heeft er minder oog voor dat mensen door godsdiensten ook tegen elkaar kunnen worden opgezet: ‘Ik heb onderzoekreizen gemaakt over de hele wereld en ook hier in de Amsterdamse wijken heb ik verdiepende gesprekken gevoerd over hoe mensen religie beleven. Dat leidt vaak tot mooie ervaringen. Nadia, een Moslima hier uit de buurt, vertelt me vaak wat het verhaal van Mozes voor haar betekent, en over wat cultuur is en de grotere waarden in het leven. Ik zie ook wel dat religie tot splitsingen kan leiden, maar dan gaat het meer om een giftige mix van religie en macht. Religie op zich is volgens mij verbindend; religie biedt ruimte voor iets groters dan het leven van alledag en in dat grotere gesprek kan je heel goed mensen met elkaar verbinden.’

Het is een missie van Miranda Lakerveld thema’s uit westerse kunstwerken te verbinden met dezelfde thema’s in andere culturen. Zo maakte zij Het Offer, een voorstelling over de Bijbelse figuur Jephta die zijn dochter moest offeren. Dat verbond zij aan allerlei andere offers die moeten worden gebracht. Vorig jaar was in het Holland Festival haar versie van de laatste, onvoltooide opera van Puccini te zien: Turan Dokht, waarin zij terugging naar de tekst van het oorspronkelijke Perzische gedicht van Nizami Ganjavi.

In deze maanden zat zij eigenlijk in een bijzonder drukke periode. Behalve aan de Passie van Isa, werkte zij aan Arianna, naar de opera van Monteverdi waarvan alleen een aria, een lamento van Ariadne, is overgeleverd. Het stuk gaat over Ariadne, die zich in de steek gelaten voelt door de Griekse held Theseus, nadat zij hem uit het labyrint van haar vader heeft gered. Arianna had 12 mei in première moeten gaan, maar ook dat zal voorlopig niet door kunnen gaan.

Voorlopig moeten we het doen met het ontroerende binnentuinenconcert met delen uit De Passie van Isa. Miranda Lakerveld is er met veel mensen over in discussie gegaan. De mensen van Sjoel West, een kleine synagoge uit het stadsdeel, vroegen zich af of de Matthäus Passion niet een heel antisemitisch stuk was. Zo had zij het niet bekeken, de woedende massa zag zij als een voorbeeld wat massahysterie met mensen kan doen. ‘Ik vind ook de Brechtiaanse structuur van de Matthäus verschrikkelijk interessant, waardoor er bijna een soort van ironie in komt.’

De afgelopen jaren heeft World Opera Lab in de wijk een groot netwerk opgebouwd, waardoor het gezelschap snel kon schakelen. ‘Als dit alleen maar een geïsoleerd project was geweest, hadden we zo’n openluchtconcert nooit zo kunnen doen. Nu hoeven we maar kort te repeteren en kunnen we gewoon zeggen; doe jij dit of dat. We hebben heel veel uiteenlopend repertoire uit allerlei culturen dat we nu snel kunnen gebruiken. Zo kunnen we ook allerlei muziek er in brengen. Haytam Safia, de udspeler, komt trouwens uit Galilea en het is mooi de muziek daar vandaan te proeven.’

Foto: Jan Boeve, campagnebeeld met Sinan Vural