Altviolist Emlyn Stam gaat vanavond niet op. Als gevolg van de coronamaatregelen is de literaire salon met de concertante voordracht van Hemingway’s The Old Man and the Sea in CC Amstel afgelast. In plaats van recensies te publiceren, laat Theaterkrant dagelijks een maker aan het woord die rond deze tijd in première zou gaan. Stam besloot direct om te gaan streamen. ‘We willen laten zien dat we er nog zijn.’ 

Emlyn Stam (35) had zijn nieuwe Engelstalige voordracht van The Old Man and the Sea (1952) van Ernest Hemingway zeker willen linken aan de actualiteit. De beroemde novelle over een oude visser in hevig gevecht met een gigantische vis, wordt vaak gezien als symbool voor de drang tot overleven, voor de strijd op leven en dood wanneer mens en natuur tegenover elkaar komen te staan. ‘Ik dacht tijdens de bewerking van het boek nog aan onze wrede en moeilijke relatie met de natuur’, zegt de artistiek leider van het New European Ensemble (NEuE) via FaceTime. ‘Hoe we overspoeld worden door natuurrampen en we ons machteloos voelen tegenover klimaatverandering.’

Stam (geboren in Calgary, Nederlandse vader) zou zelf de bewerking voordragen, met Daan Treur op piano en Ryan Linham op trompet. ‘Nu zouden mijn gedachten natuurlijk direct naar de impact van corona gaan, de machteloosheid tegenover een virus, hoe we vechten tegen deze pandemie.’ De muzikale voordracht door het NEuE, die gisteren in Theater Branoul in Den Haag en vandaag in CC Amstel in Amsterdam het licht had zullen zien, is vanwege de coronamaatregelen echter afgelast. ‘We hadden nog even de hoop dat onze literaire salons door konden gaan, omdat dit een intieme serie betreft, van literatuur en muziek voor minder dan 100 toeschouwers. Maar vijf dagen na de eerste persconferentie kon ook dat plan van tafel.’

Daar ging zijn idee om The Old Man and the Sea te linken aan Amerikaans repertoire uit de weerbarstige jaren twintig, met sterke contrasten, zoals de Trompetsonate van pianist George Antheil, de Légende uit 1906 van George Enescu en muziek van Leonard Bernstein. ‘De tegenstellingen die het verhaal kleuren zouden we weerspiegelen in het ruige mannelijke geluid van de trompet en de contrasterende klanken van de piano. Ik zou de muzikale voordracht niet als personage in een kostuum brengen, maar met expressie en intonatie om het voorstellingsvermogen te triggeren.’

Een tsunami aan afzeggingen rolde over zijn dertienkoppige ensemble voor nieuwe muziek, in 2009 opgericht door jonge musici uit heel Europa en in media vaak geroemd als een van de beste ensembles van Nederland, ook vanwege hun nieuwsgierigheid naar toegankelijke combinaties met film, literatuur, dans, theater en beeldende kunst. ‘Tot 1 juni is alles geannuleerd. Ook grote concerten in het buitenland, waarin hedendaagse en 20ste-eeuwse muziek centraal staan, alsook veel nieuwe compositieopdrachten.’

Maar de altviolist die tweetalig is opgegroeid in een muzikaal gezin – zijn jongere broer Willem maakt als cellist ook deel uit van het NEuE en van hun Ysaÿe Trio – besloot direct te proberen online zichtbaar te blijven: ‘We willen laten zien dat we er nog zijn.’ Live streamen is technisch echter lastiger dan het lijkt. ‘We hebben als ensemble geïnvesteerd in goede geluidssoftware en een Ultra HD-camera voor scherpe beelden. Geluid en beeld moeten wel gelijk opgaan. Natuurlijk is het geheel nu door de thuis-isolatie nog vrij beperkt. In een concertzaal kun je meerdere camera’s en microfoons plaatsen. We zijn voorzichtig begonnen, maar vinden het leerproces nu al zo interessant dat we er ook na de coronamaatregelen mee door willen gaan. Niet als vervanging van live concerten. Als aanvulling.’

En zo was Stam gisteren te zien en te horen, samen met broer Willem op cello, vanuit een stemmig ingerichte woonkamer, met duetten van Ludwig van Beethoven, Paul Hindemith, Witold Lutosławski en Rebecca Clarke. De broers sloten af met een heuse wereldpremière: de voordracht van gedichten uit The Book of Longing van Leonard Cohen op een nieuw gecomponeerd werk van de Estse violist Mikhel Kerem. Stam bracht een warme groet aan zijn collega en NEuE-lid, die vast zit in zijn woonplaats Liverpool. Ook in Cohens poëzie, voorgedragen door Stam, kon je het gevecht met een grotere macht, al is het in dit geval de liefde, horen doorklinken: ‘The Lord is such a monkey when You’ve got Him on your back.’

‘We bereiken een internationaal publiek. Dat is bijzonder. Toeschouwers reageren uit Polen, Canada, Engeland, Verenigde Staten, Oost-Europa. Het zou toch te gek zijn als we nieuwe muziek kunnen delen met mensen in Indonesië of als die ene gekke programmeur in Thailand hierdoor besluit het New European Ensemble te boeken.’ Al blijft het jammer dat levend applaus ontbreekt. Je gaat bijna verlangen naar een applausmachine. Wel komt natuurlijk dat vermaledijde verdienmodel om de hoek kijken; musici kunnen niet gratis online concerten blijven geven. Er moet geld binnenkomen. Daarom komt de button om vrijwillig te doneren goed in beeld. Stam: ‘Gelukkig hebben we supporters die ons steunen. Daar zijn we heel dankbaar voor. We hopen dat als de kwaliteit hoger wordt, dat eveneens geldt voor de donaties. We puzzelen daar nog mee.’

Vrijdagavond 24 april streamt het NEuE weer een live concert, nu door een trio, en ook in mei staan wekelijks meerdere online optredens op het programma. En op 4 en 5 mei pakt het NEuE naar omstandigheden groots uit, met een live gestreamd concert vanuit de OBA in Amsterdam. Actrice Ellen van Rossum leest fragmenten uit Het Achterhuis van Anne Frank, op muziek die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd verboden en daarna bijna vergeten. Zoals van de in Sobibór vermoorde Leo Smit en de assistent-artistiek leider van het Concertgebouw, Marius Flothuis, die in 1942 zijn loopbaan moest afbreken omdat hij weigerde te gehoorzamen aan de Duitse bezetter.

Die levensgeschiedenissen relativeren weer de pijn van het annuleren van het NEuE-debuut in de grote zaal van het Concertgebouw, op 30 mei tijdens de Zaterdagmatinee. ‘Extra zuur is dat je de oudere generatie, trouwe concertbezoekers die nog niet zo technologisch zijn ingevoerd, nu niet bereikt. Die zal vanwege een kwetsbare gezondheid ook terughoudend zijn met komen bij versoepeling van de maatregelen. Daarom zoeken we naar mogelijkheden voor zomerconcerten in tuinen.’

Allemaal zaken om over na te denken de komende weken in thuisisolatie. Dat laatste valt Stam overigens in het geheel niet zwaar, hij leest graag (‘Nu liggen de Meditaties van Marcus Aurelius op mijn nachtkastje.’) en er is sinds 9 maanden nieuw leven in huize Stam&Co. De altviolist en zijn vrouw (eveneens violist en NEuE-lid) zijn de gelukkige ouders van een jonge dochter. ‘Ze reageert spontaan als ze muziek hoort. En ze kan net in haar handjes klappen.’ Eén live aanwezige toeschouwer is dus in ieder geval gegarandeerd.

Volg hier de (live) streams van het New European Ensemble. Foto: Rob Overmeer