Een groot deel van de brieven, tekeningen en persoonlijke notities van cabaretier Wim Sonneveld (1917-1974) en zijn levenspartner Friso Wiegersma (1925-2006), tekstschrijver en kunstschilder, heeft langs de straat bij het vuilnis gelegen. Deze mededeling deed acteur en kleinkunstenaar Hans van der Woude tijdens de Boekensalon bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Van der Woude was na Sonnevelds overlijden de partner van Wiegersma.
Aanleiding voor de Boekensalon is de herdenking van de honderdste geboortedag van Sonneveld deze maand. Bij deze gelegenheid is er een Sonneveld-brug onthuld over de Leidsegracht bij het DeLaMar Theater, verscheen er het prachtig vormgegeven en rijk geïllustreerde brievenboek Niemand dan wij, een cd-box en komen er twee galavoorstellingen in Carré. In de gang van de Bijzondere Collecties aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam is een kleine maar bijzondere expositie ingericht over Sonneveld en Wiegersma.
Conservator Hans van Keulen van Bijzondere Collecties vroeg aan Frank Jochemsen, samensteller van het brievenboek, of met deze brieven de volledige nalatenschap van Sonneveld is uitgegeven. Ook Jochemsen liet weten dat er ‘nog materiaal van Sonneveld kan opduiken, want voorwerpen uit die vuilniszak komen soms op Marktplaats terecht’. Wat wel bewaard is gebleven bevindt zich veilig in het archief van de Bijzondere Collecties en ligt daar ter inzage. De ‘rommelige afwikkeling’ van de nalatenschap, zoals Van der Woude het noemt, laat gelukkig onverlet dat de vitrines bij de Bijzondere Collecties de moeite waard zijn. Er liggen originele brieven en vrolijke, kleurrijke tekeningen met teksten van Wiegersma aan Sonneveld die de eerste ‘Friepels’ noemt.
Ook de originele hoofdtooi met de bellen van straatzanger Nikkelen Nelis is er te zien, een van Sonnevelds onvergetelijke creaties, die hij voor het eerst opvoerde op 1 januari 1964 in Amsterdam met het programma Een avond met Wim Sonneveld. Ook liggen er decortekeningen van Wiegersma, onder meer voor Huis, tuin en keuken (1955) door het Ensemble Wim Sonnveld met onder meer Conny Stuart. Schitterend is de schets van Wiegersma voor Stuart als ‘De moeder als grote Godin’, waarbij Stuart in het felrood mis gekleed. Volgens Van der Woude bestond er tussen Sonneveld en Wiegersma een grote artistieke band en wederzijdse inspiratie. Verrassend is het decorontwerp dat Wiegersma maakte voor Nora, of een poppenhuis van Ibsen voor de Haagsche Comedie in 1955. Geen verstikkend of duister interieur, maar een woonkamer uitgevoerd in lichte en heldere kleuren, vol met meubels, een kachel, gordijnen voor de ramen. Zulke decors bestaan nauwelijks. Daarom is het bijzonder er eens een te zien.
Tijdens de Boekensalon kwamen mooie gegevens aan de orde. Zo betoogde Van der Woude dat Wiegersma met zijn zuidelijk temperament, hij werd geboren in Deurne, de meer gereserveerde Sonneveld heeft ‘geopend’. Sonneveld was zijn leven lang beducht voor ‘de buitenwacht’, zeker als het om zijn persoonlijke leven ging en zijn homoseksualiteit. Friso Wiegersma was als jongeman verliefd op Sonneveld en hij bezocht keer op keer het Leidspleintheater als zijn idool optrad, ging op de eerste rij zitten om zijn aandacht te verkrijgen. Conny Stuart en Lia Dorana dachten dat deze ‘leuke jongen’ voor een van hen kwam, maar nee, hij kwam voor Sonneveld.
Wiegersma was niet alleen een begaafd schilder en een getalenteerd decorontwerper, hij schreef enkele prachtige liederen voor Sonneveld, onder meer Ze kon het lonken niet laten (Nikkelen Nelis) en het liefdeslied Niemand dan wij. In de late jaren zestig, begin zeventig werd Sonneveld onzeker over zijn plaats in het Nederlandse cabaret. Het politiek geëngageerde cabaret kwam op met Don Quishocking en Neerlands Hoop. Hardop vraagt Van der Woude zich af: ‘Was er voor de lyrische Sonnveld met zijn tijdloze liederen nog wel toekomst?’ De cd-box, bezorgd door Jochemsen, bewijst de ’tijdloosheid’ van Sonneveld. Van groot cultuurhistorisch belang is de vondst die Jochemsen deed bij een Belgische verzamelaar, namelijk beeldmateriaal van Joop Doderer, Conny Stuart en Sonneveld zelf uit de jaren vijftig. Het is prachtig.
foto: Wim Sonneveld als Nikkelen Nelis
