Het podium is van de acteur en de zaal is van diezelfde acteur, de voorste rijen evengoed als de verste rangen: met zijn stem, tekst, dictie en gebaar weet Eric Schneider (1934) al decennialang schouwburgbezoekers en toneelliefhebbers aan zich te binden. Hij is de acteur van het welgekozen woord, van het uitvergrote gebaar.
Op zondag 19 mei 2019 treedt hij, naar eigen zeggen, voor het laatst op met zijn aandeel in De Indië Monologen door Theaterbureau De Mannen. Het is tijdens een matinee in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag, Schneiders woonplaats. Nu is ‘voor het laatst’ in toneelkringen nooit zo definitief als de uitdrukking wil, dit geval lijkt Schneider zijn besluit gestand te doen. Hiermee is die matinee zowel een belangwekkend historisch moment in de toneelgeschiedenis als een ogenblik van afscheid.

Eric Schneider werd geboren in 1934 in het voormalige Nederlands-Indië, in Batavia. Hij debuteerde in 1960 bij Toneelgroep Theater in het toneelstuk Het Zuiden (Sud, 1953) van de Franse schrijver Julien Green dat zich afspeelt in 1861, aan de vooravond van de Amerikaanse Burgeroorlog. Schneider vertolkte de rol van de twintigjarige Eric Mac, een jongeman die verwikkeld raakt in een duel om de liefde.

Na het behalen van zijn diploma aan de Maastrichtse toneelschool kreeg Schneider meteen een engagement bij dit pas opgerichte gezelschap, op verzoek van directeur Rob de Vries die hem in zijn eindexamenvoorstelling had gezien. De Vries zocht voor Het Zuiden een tegenspeler voor Coen Flink en Annet Nieuwenhuijzen. Met deze toen al grote namen bereikte Schneider op jonge leeftijd al een inbedding die hem zijn leven lang zal begeleiden: een ambachtelijke, vaktechnisch perfecte benadering van de kunst van het acteren. In een interview legde hij dat eens prachtig uit, dat was naar aanleiding van zijn solo De Profundis (1991) van Oscar Wilde die hij bij De Appel bracht, destijds zijn vaste gezelschap: ‘Als je iets wilt aanwijzen, dan moet je dat met twee vingers doen, en niet met één. Dat werkt het sterkst; die uitvergroting is essentieel.’

Schneider speelde grote rollen uit het repertoire, van de Griekse tragedies en Shakespeare naar Tsjechov, Albee, O’Neill en Thomas Bernhard. Zijn hoofdrol van Bruscon in De Theatermaker (1996) van Bernhard is groots: hier is een acteur aan het woord die, naar eigen zeggen, ‘niets heeft met underacting’.  Voor Schneider was, zoals hij in datzelfde interview zei, ‘het grote gebaar mijn leerschool’. Nu Schneider voor het laatst optreedt, krijgt de toneelliefhebber de kans een acteur te zien die meer dan zestig jaar toneelhistorie vertegenwoordigt. Bij iedereen die ooit een van zijn duizelingwekkend aantal optredens heeft gezien, zullen herinneringen resoneren.

Het boeiende en ook opmerkelijke is dat Schneider geen afscheid neemt met een bestaande toneeltekst, maar dat hij een zelfgeschreven tekst ten gehore brengt, in de stijl van zijn boek Een tropische herinnering (2013). In de reeks De Indië Monologen bracht hij al enkele keren eerder deze zelfde tekst. Op briljante wijze verbindt hij zijn Indische verleden met zijn toneelverleden. In 1997 repeteerde Schneider bij De Appel met de Japanse gastregisseur Yoshi Oida aan Becketts Eindspel. Schneider vertolkt de rol van de blinde, bewegingloze Hamm. In zijn Indië Monoloog verhaalt Schneider over een terloopse opmerking van hem als acteur, dat hij een Indisch verleden heeft en in het kamp gezeten. Al pratend komen de acteur en de regisseur tot een onthutsende ontdekking: de twaalfjarige Oida werd de dag voor de Amerikaanse aanval met de atoombom op Japan, augustus 1945, naar zijn familie in de bergen gestuurd. Per toeval. Hierdoor ontsnapte hij aan het noodlot, dat zijn ouders wel trof. Schneider heeft aan diezelfde atoombom zijn leven te danken, want Japan capituleerde op 15 augustus en hiermee kwam er een eind aan de gruwelijke kamptijd.

Luister goed en kijk goed naar Schneider in zijn Indië Monoloog. Op even meesterlijke als subtiele wijze verbindt hij de beide levenslijnen met elkaar, van de regisseur en de acteur. En dat gebeurt allemaal onder de overkoepelende thematiek van Eindspel: een stuk over het einde der tijden. Als door een wonder hebben de Japanse regisseur en de Nederlandse acteur het wereldeinde overleefd. Daarvan getuigt Schneider in zijn optreden, waarvan hij zegt dat het de laatste zal zijn.

Foto: Hans Kleijn